معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نویسنده در این کتاب به آسیب‌شناسی شکل‌ها و بافت‌های بزرگ شعر نوین فارسی پرداخته است. آسیب‌شناسی شکاف‌های بزرگ در بدنۀ شعر نوین فارسی و ریشه‌یابی اختلالات ساختاری آن، فارغ از انواع مسائل محتوایی، با تمرکز بر شکل‌ها، بافت‌ها و ریخت‌شناسی شاکله‌های مهم شعر نوین فارسی در سودای دست‌یافتن یا دست‌کم رفتن به سوی کلیتی هماهنگ و هم‌گرا  به نام «نظریۀ ادبی شعر نوین فارسی» است.

در واقع این کتاب کوششی برای بازنگری، بررسی و آسیب‌شناسی سیر برخی تغییرات در شکل‌ها، نظام‌ها، فرم‌ها و فرماسیون‌های شعر نوین فارسی در سدۀ گذشته است.

جستار نخست نگاهی به «معاصریت ما» در انتهای عصری ادبی دارد که از «افسانۀ» نیما شروع شد و به عصر پساکرونا کشید.

در جستار دوم بعد از تشریح رفرم ساختاری و نظام‌مند نیما و مسئلۀ مهم چگونگی گذار شعر فارسی از کلاسیسیسم به مدرنیسم توسط نیما، نشان داده شده با شروع و اوج‌گیری مدرنیسم در بافت اجتماعی ـ سیاسی ایران، چگونه نظام و سیستم نوآورانۀ نیمایی تهدید و منشعب شد و «وزن بی‌وزنی» توسط چه استراتژی‌ها و نیروهایی افزون شد.

جستار سوم می‌تواند جزئی از جستار وزن بی‌وزنی و ادامۀ آن باشد؛ اما به سبب اشارۀ مؤکدی که به مسئلۀ مهم انتظام دارد و نیز برای نشان‌دادن اینکه بی‌نظمی و بی‌شکلی نیز حتی اگر مدرن یا ناشناخته و عجیب باشند، در هنر و زیباشناسی از اصل انتظام‌بخشی پیروی می‌کنند، جستاری جداگانه شده است.

جستار چهارم، بررسی و آسیب‌شناسی مختصری از مفهوم زبانیت است که از دهۀ هفتاد در شعر نوین فارسی همه‌گیر شد. تشریح فرمالیستی نحوۀ شکل‌گیری ادبیت در متن، اطوار معنامندی در انواع جریان‌های شعر مدرن و نحوۀ تبدیل زبانیت به زبان شعریت را به بحث می‌کشاند.

جستار پنجم شامل دو بخش است. بخش اول نوعی بررسی و آسیب‌شناسی شکلی و بافتی شعر نوین و مدرن است که نشان می‌دهد پس از کنارگذاشتن سیستم نیمایی و با شیوع نثرگرایی به عنوان تنها شکل مسلط مدرنیسم در شعر فارسی، چه عوارضی گریبان بافتار و شکل شعر نوین فارسی را گرفته و سه دسته اختلال را در این گذار توضیح می‌دهد. در بخش دوم نظریۀ «شعر نظام نظام‌ها» تشریح شده که تئوری یوری لوتمان ـ فرمالیست روسی ـ است و با توجه به این نظریه، تغییرات شکلی و بافتاری شعر امروز بررسی اجمالی شده تا به این سؤالات رسیده شود که آیا می‌توان برای همیشه در نظامی ثابت ماند؟ و از آن مهم‌تر آیا می‌توان نظامی از نظام‌های شعر را برای همیشه حذف کرد؟

در جستار ششم با عنوان «هارمونی»، تفاوت این مفهوم از نظر نیما و براهنی جداگانه توضیح داده شده و هارمونیزاسیون جدیدی در کنار ایدۀ براهنی و مشتق از آن تشریح شده که از نظر موازنه می‌تواند بن‌بست‌ میان شکل‌های شعر معاصر، یعنی کلاسیک، موزونیت‌پذیر و نثرگرایانه را بشکند.

آخرین جستار دارای سه بخش است. پس از شرح مفهومی به نام «ناخودآگاه ادبی» و شرح طرح‌واره‌ها و خطاهای شناختی در جامعۀ شعر معاصر و پس از طرح ایدۀ درجه‌بندی و سازماندهی مراتب درهم‌ریختۀ شعر و شاعری و نیز نشان‌دادن جایگاه‌ها و قرارگاه‌های شعر در جامعه، به این پرسش پرداخته شده که با این همه تشتت و اختلال در شعر امروز و با این همه بانگ فراروی و عبور و بحران چه باید کرد؟ راه‌حل عبور از بن‌بست در اختیار کدام نحله و جریان است؟ در انتها شعار موازنه «هم‌گرایی، هم‌تاکتیک، هم استراتژی» طرح و تبیین شده است. در بخش سوم نیز ایده‌ای به نام «فدراسیون شعر نوین فارسی» تشریح شده است.

پیوست‌های کتاب نیز اولی طرح الگویی برای بررسی زبان شعر امروز است (شرح الگوی دکتر مهدی زرقانی)، دومی جدولی از شکل‌ها و بافت‌ها یا جریان‌های شعر امروز است که با نام «جدول فرم‌های شعر فارسی» مشخص شده است. آخرین پیوست نیز «الفبای موازنه» است که بررسی و آسیب‌شناسی انجام‌گرفته در کل کتاب را به اختصار و با استفاده از 32 حرف الفبای فارسی یک‌جا جمع‌آوری شده تا خواندن خلاصه‌ای از کتاب برای خواننده ساده‌تر باشد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌جستار

جستار اول: م ـ معاصریت ما

جستار دوم: و ـ وزن و بی‌وزنی

جستار سوم: انتظام اشکال

جستار چهارم: ز ـ زبان شعریت

جستار پنجم: ن ـ نظام نظام‌ها

جستار ششم: هارمونی همه‌گرا

جستار هفتم: هم‌گرایی

پیوست‌ها:

پیوست نخست: الگویی برای بررسی زبان شعر

پیوست دیگر: فرم‌های شعر فارسی

پیوست آخر: الفبای موازنه

جمع‌بندی نهایی از مهم‌ترین بحث‌ها، نقدها، تحلیل‌ها و پیشنهادات تئوریک موازنه