معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نام وغ‌وغ‌ساهاب غالباً همراه جغجغه می‌آید و فروشندگان دوره‌گرد این دو وسیلۀ بازی کودکان را با هم تبلیغ می‌کنند. نمی‌توان تصور کرد که صادق هدایت بی‌توجه به کاربرد وغ‌وغ‌ساهاب نزد عوام، نام کتابش را «وغ‌وغ‌ساهاب» گذاشته است؛ چراکه او افزون نخبگان عصاقورت‌دادۀ جامعۀ ادبی و غیرادبی شهری، نقاط ضعف عوام در روستاها و شهرها را نیز همواره به نقد کشیده است. آیا هدایت و فرزاد به عنوان مؤلفان کتاب، سخنان خود را به دیدۀ تحقیر می‌نگریسته‌اند؟ اینکه نویسنده‌ای بگوید حرف‌های من مثل وغ‌وغ‌ساهاب گاهی گوش‌خراش، گاهی باعث خنده و اغلب بی‌ارزش است، هنوز هم پس از انتشار انبوهی از آثار ترجمه و تألیف حرفه‌ای یا تجربی ساختارشکن و پست‌مدرن، مرسوم نیست چه رسد به هفتادهشتاد سال پیش که به طور کلی نزد ادبای جاسنگین ریش و سبیل‌دار به حرکتی ضداخلاقی و حتی آنارشیستی تعبیر می‌شده است، کما آنکه شد و هدایت همه را به جان خرید تا جایی که او را در سال 1314 شمسی به ادارۀ تأمینات در نظمیه تهران احضار کردند و بابت مطالبی که در کتاب وغ‌وغ‌ساهاب نوشته بود، مورد بازجویی قرار دادند و کتباً تعهد گرفتند که در ایران مطلبی چاپ نکند.

قضایا در مجموعۀ وغ‌وغ‌ساهاب انواع موضوع‌های متعارف و نامتعارف را دربر می‌گیرند و از حیث صورت و معنی و املای کلمات و ترکیبات در نوع خود بی‌نظیر هستند. واژۀ غزیه «قضیه» خود به معنی مورد، ماجرا یا واقعه است که آگاهانه و در قیاس با قصیده انتخاب شده که از محکم‌ترین و مطمئن‌ترین قالب‌های شعر فارسی و عربی است و معمولاً در توصیف، موعظه، مدح، مرثیه و سایر موضوعات جدی به کار می‌رود. هدایت در دهۀ 1320 تعداد دیگری از این قضیه‌ها نوشت که به استثنای «توپ مرواری» هیچ‌کدام به قدرت قضایای مجموعۀ وغ‌وغ‌ساهاب درنیامد.

داستان‌های منظوم و منثور مجموعۀ وغ‌وغ‌ساهاب که هدایت آنها را قضیه بر وزن قصیده خوانده از نوع اشعار آزاد است. شعر آزاد در عرف بین‌المللی به شعری می‌گویند که رها از قواعد و الگوهای متداول وزن و قافیه است و به جای وزن و قافیه به ضرب‌آهنگ و تناسب موسیقیایی کلمات توجه دارد.

وغ‌وغ‌ساهاب مجموعۀ نظم و نثری است شامل 36 حکایت یا قضیه که چاپ اول آن به سال 1313 در تهران به چاپ رسید. کتاب کار مشترکی است از هدایت و فرزاد و محتشم به اقلام مستعار یأجوج و مأجوج و قمپانی لیمیتد. از خود متن نمی‌توان فهمید که هر یک از قضایا را کدام یک از مؤلفان نوشته‌اند؛ چراکه حکایت‌ها از حیث شکل و محتوا بسیار شبیه هم‌اند و پیداست که مؤلفان قبل از تقسیم کار لااقل دربارۀ بخش اعظم مطالبی که باید می‌نوشته‌اند بحث و تبادل نظر کرده‌اند یا از بین قضایای متعدد، آنهایی که همخوانی مضمونی و محتوایی داشته انتخاب کرده‌اند و آنچه قابل درک است، ویرایش اساسی هدایت است از دیگر قضایا.

مضمون غالب در این مجموعه، شیوه‌های ادبی، هنری و نحوۀ زندگی برخی از مردم کوچه و بازار در روزگار رضاشاه پهلوی است که مؤلفان در آن به حلاجی مسائل مضحک ادبی و اجتماعی از شعر تا رمان تاریخی و از عقاید فروید گرفته تا خواص ویتامین و .... می‌پردازند؛ ولی تأکید روی شاعران کهنه‌سرایی است که تمام صحنۀ ادبی ایران را جولانگاه خود کرده بودند. این مجموعه را می‌توان واکنش خشن هدایت و فرزاد دانست در برابر کوتوله‌های ادبی، روزنامه‌چی‌های وامانده از درک ادبیات متعهد و جدی و رواج داستان‌های عامه‌پسند و در مجموع ادبیاتی که بر علیه ادبیات جدی و متعهد عمل می‌کرد، ادبیات سانتی‌مانتال، پاورقی‌هایی که همگی هدایت را به محاصره‌ای دائمی درآورده بودند. هدایت و فرزاد در واکنش به خشک‌اندیشان قدمایی به اصطلاح به سیم آخر می‌زنند و حتی املای کلمات را به‌عمد غلط می‌نویسند. آنها به تمام عرصه‌های ادبی ایران آن روزگار حمله می‌کنند. گذشته از شعرای سنت‌پرست و متحجر، مترجمان بی‌سواد نیز مورد انتقاد قرار می‌گیرند و همچنین کسانی که با آشنایی مختصر به یک زبان خارجی دست به کار ترجمه می‌زنند و تحت نام نویسندگان بزرگ و کوچک خارجی هر چه به فکرشان می‌آید، به عنوان ترجمه‌های اصیل به خورد ملت می‌دهند.

اما این کتاب که با عنوان «جستاري در وغ‌وغ‌ساهاب» صادق هدايت منتشر شده، حاصل دو دوره كارگاه‌هاي داستان‌نويسي نویسنده است كه در آن بر 35 داستاني كه هدايت با عنوان قضيه آن را مطرح كند، نقدي نوشته و حدود سیصد مورد توضيحي، تشريحي در زيرنويس‌ها آمده است. نکتۀ دیگر آنکه در این مجموعه معانی لغات اغلب در پاسخ به متن کتاب وغ‌وغ‌ساهاب آمده است.