معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تا کنون بیشترین نقد در ادبیات داستانی فارسی دربارۀ «بوف کور» نوشته شده است و به‌تحقیق بیشترین اختلاف نظر را نیز منتقدان دربارۀ فهم این متن دارند؛ به گونه‌ای که این اولین رمان مدرن فارسی بعد از گذشت 85 سال از انتشار هنوز مناقشه‌برانگیز است. جالب اینکه این اثر هم حجمی اندک هم طرحی به‌ظاهر ساده و روان دارد؛ اما حجم اندک و طرح ساده نیز باعث نشده است منتقدان وحدت‌نظر نسبی حتی دربارۀ پیرنگ و داستان اثر داشته باشند.

«بوف کور» طی چند سال (شش الی نه سال) نوشته شده است. صادق هدایت در سال 1315 با زحمت بسیار و با کمک و راهنمایی دوستانش به هند رفت و در حدود ده ماه در آن کشور ساکن بود. آخرین پاک‌نویس «بوف کور» را کمی پس از ورود به هند انجام داد و در پنجاه مجلد تکثیر کرد و سی نسخه را برای جمال‌زاده فرستاد تا از آن تاریخ بین دوستانش پخش کند. نسخۀ مورد استفاده در این بررسی همین نسخۀ دست‌نویس است. «بوف کور» در تاریخ رمان ایرانی هیچ سرمشقی پیش از خود ندارد؛ به عبارت دیگر تا پدیدارشدن این رمان هنوز هیچ رمانی به حوزۀ ادبیات فارسی راه نیافته است.

«بوف کور» مانند هر اثر شاخصی تن به تفسیرهای مختلف می‌دهد که طبیعی است؛ اما همۀ این تفاسیر علی‌القاعده باید افق معنایی نسبی‌ای ترسیم کنند که بتوان صورت‌بندی کلی‌ای از داستان و پیرنگ و جهان «بوف کور» ارائه کرد و به این ژانر فراواقعی، همچون سنتی ادبی توجهی دوباره کرد و از سرچشمه‌های این رودخانۀ عظیم در شکوفایی آتی رمان فارسی بهره برد.

رمان «بوف کور» بیش و پیش از هر تفسیر و تحلیلی متنی هنری است. با تبیین چگونگی شکل‌گیری متن، بهتر می‌توان سنگینی و چگالی نهفته در محتوای آن را نمایان کرد. طرح اصلی رمان تغییر و تبدل‌های ادبی ـ داستانی است که هم‌سو با ایدۀ به‌کار گرفته‌شده، بافتاری درهم‌شونده و برهم‌رونده را ارائه می‌دهد. سرتاسر کتاب تبدیل به طیفی از زمان شده است؛ از اولین جملۀ کتاب («در زندگی زخم‌هایی هست ....») تا آخرین جمله («وزن مرده‌ای روی سینه‌ام فشار می‌داد»)، طیفی از زندگی تا مرگ در حال استحاله و دگرگونی است.

این کتاب می‌کوشد با رهیافتی متن‌محور به «بوف کور» بپردازد و بر اساس تحلیل کوچک‌ترین عناصر متنی و روابط درون‌متنی دریچه‌ای به این اثر بگشاید و خواننده را از منظری نو به دنیای معنای آن ببرد. برای تحلیل این رمان ابتدا اجزاء و سازه‌های آن در فصل «ساختمان رمان» به‌تفصیل گشوده شده است و شکل ادبی در بافت کلامی بررسی شده است. آن‌گاه بر این اساس هر بار از زوایای مختلف پرتویی بر چگونگی شکل‌گیری متن و جهان معنایی رمان افکنده می‌شود. در این شیوه به‌ناچار تکرار جای برجسته‌ای پیدا می‌کند؛ اما اصل وفاداری منتقد به متن و لزوم خوانشی دقیق خواننده را به شکیبایی بیشتر دعوت می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد: ضرورت خوانش بوف کور

1. پیش‌متن

2. ساختمان رمان

3. دو پرسش

4. معناگشایی

منابع