معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب پژوهشی دربارۀ بازتاب فرهنگ عامه در دیوان نالی است. ملا خضر احمد شاه‌ویسی میکائیلی مشهور و متخلص به نالی (1800 ـ 1856 م) یکی از شاعران صاحب سبک زبان و ادب کردی است. بر مبنای دیوان شعر او آشنایی او با ادبیات فارسی و عربی مشهود است. همین مسئله سبب شده تا از ادب فارسی و عربی تأثیر پذیرد. همچنین از شاعران کلاسیک کردی به ویژه حافظ تأثیر فراوانی پذیرفته است. ادبیات عامیانه نیز از موضوعاتی است که در دیوان نالی به‌وفور دیده می‌شود.

نام نالی در منابع گوناگون به یک صورت آمده است؛ اما دربارۀ تولد و فوت او اختلاف نظرهایی میان پژوهشگران وجود دارد. تولد او را سال‌های 1800 میلادی یا 1797 هم گفته‌اند؛ ولی ظاهراً سال 1800 صحیح‌تر است. وفات او را هم در 58 سالگی گفته‌اند. اما برخی دیگر باور دارند با توجه به اشعار نالی او عمر نسبتاً زیادی کرده است.

بدون تردید نالی یکی از بزرگ‌ترین شاعران ادب کردی به شمار می‌آید. او در ادبیات کردی بنیان‌گذار سبکی شد که بعدها آن را سبک ادبی نالی یا بابان نامیدند. دوران او مصادف بود با افول شعر کردی گویش گورانی که با مولوی به اوج خود رسیده بود و پس از نالی شعر گویش گورانی هیچ‌گاه نتوانست آن اقتدار پیشین خود را باز یابد. در عوض نالی چنان بر شعر کردی تأثیر گذاشت که پس از او نه‌تنها در شعر کردی که برخی نیز گمانه‌زنی‌هایی دربارۀ زبان استاندارد کردی بر مبنای زبان نالی ارائه کردند.

از ویژگی‌های سبکی شعری مکتب شعری نالی (= بابان) این است که شعر شاعران این مکتب با وجود آنکه از صلابت و استواری، فخیم و باصلابت است، اما سلامت و جزالتی که بلاغیون در شعر شاعران اشاره کرده‌اند و آن را از ویژگی‌های شعر به شمار می‌آورند، در شعر نالی نیز دیده می‌شود. از نظر میزان تأثیر شعر شاعر میان توده‌های عوام و طبقات فرودست جامعه از لحاظ علم و دانش و میزان بهره‌وری از دانش‌های نیز شعر نالی به‌خوبی توانسته است میان مردم تأثیر بنهد. معیار خوبی که از این نظر می‌توان بدان اشاره داشت، فراوانی استفاده از عناصر گوناگون ادب عامیانه و به ویژه ضرب‌المثل‌ها و کنایات و باورهای عامیانه است که از این نظر دیوان نالی به میزان قابل توجهی بدان‌ها اشاره داشته است.

کتاب از سه فصل تشکیل شده است. فصل اول با عنوان کلیات شامل دو مبحث مبادی تحقیق و مختصری از زندگی‌نامۀ نالی است. فصل دوم نیز که فصل اصلی کتاب است پس از درآمدی مختصر دربارۀ ادبیات عامیانه، در مباحثی چون بازی‌ها، کنایه، طب، نجوم، امثال و حکم، اسطوره و افسانه و داستان و نهایتاً باورهای عامیانه و خرافات تنظیم شده است. در فصل پایانی نیز نتیجه‌گیری مباحث آورده شده است.

پس از خوانش تمامی دیوان نالی (1192 بیت)، 612 بیت از جلوه‌های فرهنگ عامه شامل کنایات، امثال و حکم، باورهای عامیانه، چیستان و .... در آن مشاهده و خارج شده است. از میان این ابیات استخراج شده، 458 مورد کنایه در 450 بیت یافت شده که حدود 64 درصد از کل ادب عامه در دیوان را شامل می‌شود.

طبقه‌بندی این جلوه‌های عامیانه در این کتاب بر اساس کتاب «فرهنگ مردم» تألیف سیدعلی میرنیا صورت گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: گذری مختصر بر زندگی نالی

فصل دوم: سیمای فولکلور در دیوان نالی

فصل سوم: نتیجه‌گیری