معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از سنت‌های نیکویی که در سالیان اخیر گسترش و رواج فرخنده‌ای داشته، به‌سامان کردن و تدوین یادنامه‌ها، جشن‌نامه‌ها و ارج‌نامه‌هایی به پاس کوشش‌ها و زحمات و خدمات دانشورانی است که نقد عمر خویش را برای سربلندی و اعتلای علم و دانش و فرهنگ و ادب و تاریخ و ..... ایران اسلامی بی هیچ چشم‌داشتی صرف کرده‌اند. ثمرات کوشش‌ها و جوشش‌های این استادان فرزانه را می‌توان در آیینۀ آثار و کتاب‌ها و نیز تربیت شاگردانی خلف و دانشمند دید. تهیۀ اینگونه یادنامه‌ها و ارج‌نامه‌ها هم بزرگداشت علم و دانش و دانشوران است و هم به گونه‌ای قدرانی و حق‌گزاری به ساحت این فرزانگان سخت‌کوش، و این کمترین کاری خواهد بود که بر عهده و ذمۀ دوستداران و ارادتمندان و مستفیدان از خرمن فضل و فضیلت آنان است.

یکی از جملۀ آن دانشمندان و ادیبان پرتوان، غلامرضا رشیدیاسمی (1275 ـ 1330) است که عموم اهل ادب و تاریخ و .... با نام و آثار و ترجمه‌ها و اشعار و اندیشه‌های او آشنایند. در این 65 سالی که از درگذشت این استاد ممتاز می‌گذرد، هنوز یادنامه‌ای به پاس خدمات علمی و ادبی و فرهنگی او فراهم و تدوین نشده بود. با توجه به این امر در این کتاب مقالات و یادداشت‌هایی برای تحقق این امر فراهم آمده است.

غلامرضا رشیدیاسمی فرزند محمدولی خان میرپنج، روز 29 آبان 1275 شمسی در قصبۀ گهواره از توابع کرمانشاه متولد شد. وی از طایفۀ کرد گوران و نوۀ مادری محمدباقر میرزا خسروی، صاحب دیوان اشعار و مؤلف رمان تاریخی «شمس و طغرا» است. رشید تحصیلات مقدماتی را در کرمانشاه به پایان برد و به وسیلۀ آموزگاران خصوصی، زبان و ادبیات فارسی و مختصری از فرانسه و عربی را آموخت. ایام جوانی را میان عشایر سلحشور کرد، با شکار و تفرج و اسب‌تاختن و تفنگ‌انداختن گذراند. در سال 1292 ش، دورۀ متوسطه را در دبیرستان سن‌لوئی تمام کرد و در این مدرسه بود که به تشویق جوانی از کاشان به نام نظام وفا، شعر خواند و شعر گفت و از وی قواعد شاعری آموخت؛ تا حدی که بیدارشدن طبع خفتۀ خود را مرهون افسون بیان او می‌شناسد.

پس از پایان تحصیلات، ابتدا در وزارت فرهنگ و بعد در وزارت دارایی و سپس در دبیرخانۀ دربار به کار اشتغال ورزید و در همان ایام «جرگۀ دانشوری» را تأسیس کرد که بعد به همت ملک‌الشعرای بهار مبدل به «انجمن دانشکده» شد. رشید در این انجمن با بهار و یاران او که سعید نفیسی، عباس اقبال، سیدرضا هنری، ابراهیم الفت و دیگران بودند، همکاری کرد و به ویژه مقالات مسلسل او به نام «انقلاب ادبی» که از فرانسه ترجمه می‌کرد، در مجلۀ دانشکده جای مناسبی داشت. پس از آن «انجمن ادبی ایران» دایر شد و رشید در آنجا با نکات باریک ادبی آشنا شد و نخستن تألیف مستقل خود را در احوال ابن‌یمین فریومدی انتشار داد.

سالی پس از کودتا، دشتی روزنامۀ «شفق سرخ» را دایر کرد و رشید که با دشتی در کرمانشاه آشنا شد بود، یک سلسله مقالات انتقادی در آن روزنامه نوشت و به آثار نویسندگان و شعرای معاصر نکته‌گیری کرد و همین مقالات انتقادی بود که مورد توجه اهل ادب و مایۀ شهرت ادبی او گردید. وی پانزده سال (از سال 1305 تا 1320 ش) خیلی کار کرد. مقالات و اشعار او در غالب جراید و مجلات (ایران، نوبهار، آینده، تعلیم و تربیت، ارمغان، مهر و فرهنگستان منتشر شد. در این مدت بر مطالعه و معلومات خود در زبان فارسی و عربی و فرانسه افزود، انگلیسی را آموخت و زبان پهلوی را در حوزۀ درس استاد هرتسفلد به‌خوبی فرا گرفت و با سرمایۀ علمی کافی که اندوخته بود، آثار زیادی در رشتۀ تاریخ و ادبیات پدید آورد و بر کتب و دواوین متعدد حاشیه و تعلیقات نوشت. او در سال 1312 هنگامی که دانشگاه تهران تأسیس شد، به سمت استادی کرسی تاریخ اسلام در دانشکدۀ ادبیات و دانشسرای عالی تدریس می‌کرد و بعدها به عضویت فرهنگستان ایران درآمد. در سال 1324 برای مطالعه به فرانسه رفت و پس از دو سال به ایران بازگشت. در این زمان با اینکه به فشار خون مبتلا بود، همچنان خدمات خود را در کرسی تاریخ دانشکدۀ ادبیات تهران ادامه می‌داد، تا آنکه روز چهارشنبه یازدهم اسفندماه 1327، هنگام سخنرانی در تالار دانشکدۀ ادبیات دربارۀ تأثیر حاف در افکار گوته سکته کرد و برای معالجه به اروپا رفت، چندی بعد پس از مراجعت به ایران، صبح روز چهارشنبه هجدهم اردیبهشت ماه 1330 چشم از جهان فروبست.

رشید از کسانی بود که تاریخ ادبی ایران نامش را فراموش نخواهد کرد. شاعر بود، ادیب بود، محقق بود و در جان خویش تشنگی خاموش‌نشدنی به کسب معرفت و کمال داشت و از همه برتر به مکارم روحی آراسته بود. لکۀ بخل و کینه و حسد و خبث در زمینۀ اخلاقی او دیده نمی‌شود. هیچگاه دستخوش احساسات و هیجان‌های روحی نمی‌شد. پیوسته عاقل و در هر امری متعادل بود و در مقابل پیشامدهای نامطلوب و فتنه‌خیز، شیوۀ او گذشت و تبسم و بی‌اعتنایی بود.

منتخبات اشعار رشید، در حدود دوهزار بیت، در سال 1312 و دیوانش در سال 1336 در تهران چاپ شده است.

از استاد رشید یاسمی آثار فراوانی به یادگار مانده است: از جمله: آیین نگارش تاریخ، احوال ابن یمین، احوال سلمان ساوجی، ادبیات معاصر (ذیل بر ترجمۀ جلد چهارم تاریخ ادبی ایران، تألیف ادوارد براون)، پرورش افکار به وسیله کلیات تاریخ، تاریخ مختصر ایران، تاریخ ملل و نحل، قانون اخلاق، کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او، مشارکت در تدوین کتاب دستور زبان فارسی برای دبیرستان‌ها (سه‌جلد) ـ معروف به «دستور پنج استاد»، منتجات اشعار رشید یاسمی و همچنین تصحیح و تحشیه و انتخاب گزیده اشعار فرخی سیستانی، گزیده اشعار مسعود سعد سلمان، اندرزنامه اسدی طوسی، دیوان محمدباقر میرزای خسروی کرمانشاهی، دیوان مسعود سعد سلمان، دیوان هاتف اصفهانی، سلامان و ابسال جامی، مقدمه بر دوبیتی‌های باباطاهر عریان و ده‌ها کتاب و مقالۀ دیگر.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

دست‌خطی از رشیدیاسمی

سال‌شمار

رشیدیاسمی/ یحیی آرین‌پور

چگونه شاعر و نویسنده شدم/ رشیدیاسمی

شعر رشیدیاسمی و رستاخیز ادبی ایران/ محمد امین ریاحی

اشک یاران/ مهدی حمیدی

در مرگ رشیدیاسمی/ لطفعلی صورتگر

رشیدیاسمی/ جلال‌الدین همایی

از یادداشت‌های یک استاد/ حبیب یغمایی

کلید معانی/ غلام‌حسین یوسفی

دریچه‌ای به شعر رشیدیاسمی/ محسن احمدوندی

نگاهی دیگر به داستان مادر سیاوش/ کامران ارژنگی

«کاغذ در شراب» و «کاغذ دو روی دارد»/ یاسین اسماعیلی

میرزا نصیر جهرمی و خاندان او/ محمدکریم اشراق

مفهوم‌شناسی ریا در میراث صوفیه/ نصرالله امامی، متین کاخ‌ساز

پیشنهاداتی در باب برخی از ابیات دیوان مسعود سعد/ محمود امیدسالار

بررسی و تحلیل عناصر بلاغی و زبانی در ابیات طنزآمیزی از غزل‌های اقبال لاهوری/ اسماعیل امینی

انعکاس آیین فتوت و جوانمردی در جهانگیرنامه/ علی‌اصغر بشیری

چند یادداشت دربارۀ شعر و زندگی خاقانی/ محمدرضا ترکی

بر کران گزارش‌های دریاوش گلستان سعدی/ جویا جهانبخش

جایگاه رشیدیاسمی در دوره‌های آغازین تحقیقات ایرانی/ مهرداد چترایی عزیزآبادی

گرایش مذهبی فردوسی: تعصب یا تساهل؟/ ابوالفضل خطیبی

واکاوی سنت و تجدد در آثار رشیدیاسمی/ سیما داد

اسکندرنامه‌نگاری در ادب فارسی/ حسن ذوالفقاری

نگاهی به کتاب کُرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او/ محسن رستمی

بررسی شگردها و مضامین اشعار طنز فروغ فرخزاد/ محمدرضا روزبه، احمد نظری

عباس خان سردار رشید، آخرین بازماندۀ خاندان اردلان/ عباس زارعی مهرورز

منشأ تصویری شستشوی شیرین در چشمۀ خسرو و شیرین نظامی گنجوی/ حسن زیاری

شرح احوال و تصحیح اشعار جمالی سمرقندی/ امید سروری

خطا گرفتن بر نظم سعدی، افصح‌المُتَکَلِّمین- جمشید سروشیار

خط سوم نستعلیق/ محمدعلی سلطانی

تأملی در ماجرای شرح‌نویسی بر اشعار حافظ/ حمیدرضا سلمانی

جست‌وجویی در برخی نسخه‌ها و کاتبان شاهنامه/ علی شاپوران

یکی از مآخذ تمثیلات مثنوی/ محمدرضا شفیعی کدکنی

صنعت‌پردازی‌های شعری در عصر تیموری/ قهرمان شیری

تطبیق برخی از مَثَل‌های کُردی با امثال و حِکَمِ فارسی و عربی/ فرزاد ضیایی

ناصر خسرو و خانم هانسبرگر/ مجتبی عبدالله‌نژاد

ردیابی عناصری از فارسی گفتاری در متون کهن/ منوچهر فروزنده‌فرد

مورۀ کِیْوانو/ میرجلال‌الدِّین کزّازی

کارکرد تعلیمی ـ بلاغی تصویر طبیعت در بوستان سعدی/ فاطمه کلاهچیان، فرشته حیدری

گفتار و گفتمان «عاطفه» در شعر فارسی/ علی محمدی

شرح ملامحمّد مهدی نراقی بر ابیاتی از دیوان انوَری/ سعید مهدوی‌فر

مصراع چهارم رباعی/ سیدعلی میرافضلی

سیمای استاد رشیدیاسمی در قاب زندگی/ حجت‌الله مولایی‌فر