معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ترکیب پربسامدترین روش واژه‌سازی در زبان فارسی است؛ چنان‌که در بیش از هفتاد درصد از واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی از فرایندهای ترکیبی استفاده شده است. بسامد فرایندهای ترکیبی در واژه‌سازی غیرعالمانه از این نیز بیشتر است. بنابراین ضرورت دارد که این روش واژه‌سازی به تفصیل و به نحوی که برای همۀ علاقمندان مفید و کارآمد باشد، بررسی شود.

مراد از ترکیب فرایندی است که از رهگذر آن دست کم دو واژه به هم می‌پیوندند و یک واژۀ مرکّب می‌سازند. هر واژۀ مرکّب یک واحد مستقل واژگانی است و با گروه‌های نحوی تفاوت دارد. ترکیب ساده‌ترین یا دست‌کم اقتصادی‌ترین روش برای واژه‌سازی به شمار می‌رود و هر زبانی در ترکیب واژه‌ها از قواعد خاصی بهره می‌برد که مختص همان زبان است. در فارسی می‌توان از این فرایند برای ساختن همۀ مقوله‌های واژگانی سود جُست: اسم مرکّب، صفت مرکّب، قید مرکّب، فعل مرکّب، حرف اضافۀ مرکّب، حرف ربط مرکّب.

در این کتاب که حاصل گردآوری مقالات نگارنده است که پیش‌تر در قالب هفت مقاله در مجلۀ نامۀ فرهنگستان به چاپ رسیده بود، واژه‌های مرکّب بر اساس سه معیار طبقه‌بندی شده‌اند: ساختار، مقوله، روابط نحوی ـ معنایی میان واژه‌های سازنده. در این مقاله‌ها هدف اصلی این است که واژه‌های مرکب با توجه به ساختار و روابط نحوی ـ معنایی عناصر سازندۀ آنها با یکدیگر طبقه‌بندی شوند و الگوهای بسیار کم‌بسامد نیز نادیده گرفته نشوند؛ چرا که در واژه‌سازی عالمانه گاهی همین الگوهای کم‌بسامد بسیار راهگشایند. دو بخش دیگر که افزون بر مقالات مذکور به این مجموعه افزوده شده است عبارت‌اند از «پیشایندهای مکانی ـ زمانی» و «عددواره‌ها».

نگارنده این کتاب را برای شناخت امکانات واژه‌سازی زبان فارسی تدوین کرده که حاصل بررسی حدود بیست هزار واژۀ مرکب است. منابع اصلی وی در این پژوهش این سه فرهنگ بوده‌اند: فرهنگ بزرگ سخن، فرهنگ املایی خط فارسی، فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

ترکیب چیست

طبقه‌بندی واژه‌های مرکب بر حسب ساختار دستوری

ساختارهای دارای وند ترکیب‌ساز

ترکیب‌های عطفی

پیشایندهای مکانی ـ زمانی

ساختارهای دارای عددواره