معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مُتَنبّی، ادیب و شاعر برجسته عرب در سده چهارم قمری بود. وی از بزرگ‌ترین شاعران تمام طول تاریخ عرب است و هیچ شاعری در بین اعراب دیوانش مانند دیوان متنبی و شعر او مورد نقد و استقبال واقع نشده و از این‌رو با انوری و حافظ در ادبیات ایران قابل مقایسه است. بی‌شک متنبّی سرآمد اَعلام شعر در زبان عربی است. آوازۀ هیچ شاعری از شاعران عرب به پایۀ شهرت او، چه در زمان حیات وی و چه پس از مرگ او نرسیده است. در قید حیات بود که دیوان او در گوشه و کنار جهان اسلام، از فارس در خاور گرفته تا اندلی در اقصای باختر، خواستاران پرشمار داشت. از همان روزگار نیز لغت‌شناسان و سخن‌سنجان بزرگ به وارسی و تفسیر شعر او پرداخته و در مقام نقد و تهذیب آرای منتقدان آن برآمده‌اند.

متنبّی حافظه‌ای بسیار قوی، ذهنی وقاد، طبع و قریحه‌ای فیاض، ذوقی رفیع، معرفتی بس گسترده و ژرف و دقت و بصیرتی شگرف داشت. هم از حس هنری نصیبی وافر برده بود و هم از موهبت تأمل و اندیشه‌ورزی. طبع شاعرانۀ او مددی پرفیض از دانش و صناعت داشت. او از آگاه‌ترین شاعران هم‌روزگار خود به زبان و ادب و فرهنگ‌های منقول زمان بود و احاطۀ او به فلسفه و آرای اهل کلام و معتزله و مشرب صوفیان نیز بسیار بود. در زندگی پر فراز و نشیب خود هیچ‌گاه از مطالعه باز نمی‌ایستاد و حتی در سفرهای بسیار خود از کتاب‌ها و دفترهای خویش جدا نمی‌شد.

شعر متنبّی جلوه‌گاه حالات روحی و ویژگی‌های شخصیتی او و آیینۀ حیات اوست. مهم‌ترین عامل در تأثیر شعر متنبّی و جاودانگی آن توجه او به عنصر انسانی است که برآمده از شناخت او از عوالم درون و نشان دادن عمق احساسات گوناگون و تأمّل در مسائل فراگیر بشری است. عامل دیگر اوج هنر شاعری و سخنوری او و عناصر متنّوع چندگانه‌ای است که در شعر او نهفته و سبب تمایل و شیفتگی لایه‌ها و طیف‌های مختلفی از مردم و اصحاب ذوق در ادوار گوناگون شده است. شعر او همواره از حیث پایبندی به شیوه‌های متعارف و استقلال ابیات و اِتقان ساختار و بافتار مورد پسند کهن‌گرایان، از نظر بی‌پروایی در شکستنِ برخی از سنت‌های قدیم و خلاقیت در آفرینش صور و معانی نو و هماهنگی میان ساخت‌ها و مضامین و نیز به حیث پویایی و طراوت مورد تحسین نوگرایان، به لحاظ شناخت ژرف شاعر از رموز لغت و بلاغت مورد توجه لغت‌شناسان و اربابِ معانی و بیان و از جهت اطلاعات و داده‌های تاریخی و فرهنگی آن روزگار مورد عنایت دانشوران بوده است.در ایران نیز از دیرباز اشعار متنّبی مدارِ اهتمام بوده است. جز خاندان حاکم آل بویه و وزرای فاضل آنان، غالب سخنوران ارسی‌گوی یا ایرانی‌تبار یا به تحقیق درباره شعر او پرداخته‌اند یا با شعر او انس و الفته داشته، از آن اثر و مضمون پذیرفته و بدان استناد یا تمثل کرده‌اند.

این کتاب مجموعه‌ای منتخب، بالغ بر 55 شعر، از نغزترین و مشهورترین اشعار و قصاید متنّبی است. پیش‌تر ترجمه‌ای به همین قلم از منتخبی کوچک از چکامه‌های متنّبی به فارسی منتشر شده بود، اما چون در سیاقِ روایتی سه‌زبانه (عربی ـ انگلیسی ـ فارسی) صورت گرفته و ملاکِ انتخاب شعرها، دیدگاهِ خاورشناسِ‌ انگلیسی، آرثر جان آربری بود، نه از حیثِ جامعیتِ انتخاب وافی به مقصود بود و نه با شناخت و ذوق و تشخیصِ اهلِ نقد و نظر تناسب داشت. در این مجموعه کوشش شده برجسته‌ترین، زیباترین و پرشکوه‌ترین قصاید متنّبی انتخاب و ترجمه شود، به‌گونه‌ای که بتوان بر اهمِّ جلوه‌های هنری و بلاغی و فراگیرترین مضامین و مایه‌های شعری و پربسامدترین عناصر موضوعی در شعر او وقوف یافت. شعرها به‌صورت دو زبانه و متنِ اصلی از معتبرترین روایتِ دیوان شاعر، شرح دیوان المتنّبی از عبدالرحّمن البُرقوقی اختیار شده است. برای مزید فایده، فصلی شامل معانی لغات و تعابیر دشوار قصاید و شرح مختصر اَعلام و اشارات و دقایقِ شعری و مناسبت برخی شعرها در پایان کتاب آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه:

حیات متنبی

شخصیت و دیدگاه‌های او

شعر او

جایگاه متنبی و تأثیر او

شعرها