معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شناسایی افراد از بدو پیدایش کلام وجود داشته و با شکل‌گیری اجتماعات بشری، انسان‌های اولیه در جستجوی هویت خود قبایلشان را با عاج فیل، شاخ گوزن و پوست حیوانات از همدیگر متمایز می‌کردند. حکومت‌ها همواره برای کسب مشروعیت سیاسی، یکپارجه‌سازی میهنی، استقرار و تحکیم نظام دیوان‌سالاری و حفظ تمامیت ارضی قلمرو خود، اقدام به هویت‌سازی و هویت‌بخشی جمعی می‌نمودند. البته این روند عمدتاً به صورت نامتمرکز و بدون سامان انجام می‌گرفت؛ در ایران تا قبل از اواخر دوره قاجار و تبعات ناشی از تحولات جهانی و انقلاب مشروطه اثری از نظام متمرکز ثبت هویت ساکنان این سرزمین دیده نمی‌شود و مردم ایران از اقشار و گروه‌های مختلف دارای ورقه هویت یا شناسنامه رسمی و قانونی نبودند و اساساً مرکزی رسمی و دولتی هم برای ثبت اسامی و هویت اتباع کشور وجود نداشت و به تبع آن مبنا و معیاری قابل وثوق دربارۀ جامعۀ آماری مردم ایران نیز در نظام حکومتی و مدیریتی کشور محل چندانی از اعراب نداشت و اساساً آمارها و برآوردهای جمعیتی کشور مبتنی بر میزان علمی و دقیق نبود.

شناسنامه به عنوان نخستین و مهم‌ترین سند هویتی ایرانیان در ابتدای سدۀ بیستم میلادی محسوب می‌شود، یگانه مدرکی که اجازه اعمال حق و ادای تکلیف به تک‌تک افراد می‌دهد و تنها سندی است که وقایع تلخ و شیرین همچون روز ولادت، زمان ازدواج، نام فرزندان، طلاق یا مرگ همسر و روز وداع صاحبش در آن یافت می‌شود.

شناسنامه در تقسیم‌بندی اسناد در زیرمجموعۀ اسناد دیوانی قرار می‌گیرد. روند تاریخی تداوم و تحول سند هویتی سجل یا شناسنامه در ایران مسئله‌ای ناگشوده است که در این کتاب بدان پرداخته شده است و محتوا و ساختار آن از منظر سندشناسی مورد مطالعه قرار گرفته شده است. نویسنده در این کتاب سعی دارد افزون بر تحلیل و روند شکل‌گیری این فرآیند تاریخی، محتوا و ساختار مهم‌ترین سند هویتی ایران (شناسنامه) را از جنبه‌های مختلف سندشناسی از ابتدای صدور آن (1297 ش) تا کنون را مورد مطالعه قرار دهد.

کتاب در سه فصل سامان‌دهی شده است که هر فصل با توجه به عنوانی که دارد به قسمت‌های جزئی‌‌تری تقسیم شده است که در جهت توضیح و تکمیل عنوان اصلی فصل تدوین شده‌اند. فصل اول به مسئلۀ نام‌ها و انتساب قبل از تشکیل دولت مدرن در ایران، القاب، عناوین، مهرها و مشخصه‌های هویتی در ایران قبل از تشکیل دولت مدرن، ظهور دولت مدرن و تشکیلات سجل احوال کل مملکتی، الزامات و ایجاب‌های این پدیده (سازماندهی اسناد هویتی) و رصد دوره‌های تاریخی معین اشاره شده است. در فصل دوم کتاب ساختار، سیمای درونی و محتوایی نسل‌های شناسنامه بررسی شده است. فصل سوم نیز به بررسی ساختار بیرونی شناسنامه اختصاص داده شده است. در این فصل به بررسی اجزائی مانند تمبر، مهر، کاغذ، خط، تذهیب و .... پرداخته شده است. آخرین بخش این فصل به اسناد اختصاص داده شده که در این بخش به ترتیب، بازنویسی و تصاویر اسناد مرتبط گنجانده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مؤلف

فصل اول: نام‌ها و انتساب قبل از تشکیل دولت مدرن و پیدایش تشکیلات سجل احوال کل مملکتی صور خطاب و انتساب در ایران بعد از اسلام

فصل دوم: ساختار سیمای درونی و محتوایی نسل‌های شناسنامه

فصل سوم: بررسی ساختار شکلی و ظاهری نسل‌های شناسنامه