معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سخن را آیین و آدابی است که اگر به آن طریق رانده نشود، ای‌بسا که خطرها در پیش باشد. در وصف سخن و زبان، گفته‌های بسیاری در آیات و روایات و در منابع و مآخذ ادبی و عرفانی وجود دارد؛ هم در خواص زبان و هم در آفات آن. دربارۀ زبان عالی‌ترین توصیفی که شده است و از اخبار حاصل می‌شود، این است: بهترین و بدترین و به واقع چنین است. بهترین است زیرا می‌تواند بسیاری از افراد را ارشاد و هدایت کند و به علم و معرفت بکشاند و به سوی خدا و آخرت سوق دهد و بدترین است زیرا می‌تواند باعث انحطاط و انحراف و گمراهی بسیاری از افراد جامعه بشود. بنابراین بزرگان برای در امان ماندن از آفات زبان هماره توصیه کرده‌اند به خاموشی و سکوت.

دفتر عارفان و حکیمان سرشار از سخنان نغز در تجزیه و تحلیل زبان و سخن‌گفتن است و این نشان از مهم‌بودن و اثربخش بودن آن است. زبان چیزی نیست که به آسانی بتوان از آن گذشت، هرچند که خود بسیار خرد و کوچک است؛ اما از جهت مثبت و منفی می‌تواند تأثیرات بسیار بزرگی بر مخاطب بگذارد و بین آفات، آفت زبان نیز با همۀ خردی بسیار بزرگ و خطیر است.

قول و کلام و سخن بسی ارزشمند و دارای اعتبار است و به‌سادگی نمی‌توان از کنار آن گذشت؛ اما باید دانست سخن‌گفتن به یک نوع نیست و آن را انواع است و باید بهترین آن را جست و به آن مقید ماند. از طرفی قول و سخن است و از طرفی گوش و شنیدن و هر دو قابل توجه و مهم و از مهم‌ترین مقولات آنکه در کتاب آسمانی ما قرآن کریم به این هر دو توجهی ویژه مبذول شده و به هر دو اشارتی بس نیکو داشته است.

نویسنده در این کتاب 154 بیت از اشعار مولانا دربارۀ سخنوری، سکوت و زبان آورده و توضیحات مربوط به هریک را ارائه داده است. برای مثال:

عاشق خموش خوش‌تر دریا به جوش خوش‌تر              چون آینه است خوش‌تر در خامشی بیان‌ها (غزل 192)

نویسنده در توضیح این بیت می‌نویسد: «شیوۀ عاشقان سخن‌گویی نیست و مثال عاشق چونان دریاست که عمیق و ژرف است اما دریا را جوش و خروش است و موج و صداهای مهیب، لیکن عاشقِ عارف این جوش و خروش را در درون دارد و در بیرون ساکت و خموش است. امواج درونی دریا بسیار مهیب‌تر است از آنچه که در سطح اتفاق می‌افتد و ما هر از گاهی شاهد آن هستیم. وجود عاشق عارف هجران‌کشیده و سختی‌گزیده چونان آینه‌ای است شفاف بی‌غبار که در سخن‌گویی و بیان مطلب نیازی به زبان گفت ندارد و در خاموشی عالی‌ترین سخنان را بیان می‌دارد و عارف عاشق نیز چونان آینه‌ای است صافی و بی‌غبار و نمایانگر آنچه بر او تجلی می‌شود. باید چونان دریا بود، سرشار از امواج مهیب و چونان آینه بود با هزاران صورت و تصویر ولی خاموش و رازپوش؛ که این شیوۀ اولیای الهی و عارفان راستین است که از خلق خدا چیزهای بسیار می‌دانند ولی لب به سخن باز نمی‌کنند. سخن در خموشی همواره مؤثرتر است از دیگر شیوه‌های ممکن و جاری». (ص 100)