معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سعید نفیسی نویسنده، ادیب، تاریخ‌نگار، مترجم و شاعر ایرانی در روز ۱۸ خرداد سال ۱۲۷۴ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. وی فرزند میرزا علی‌اکبر ناظم‌الاطبا (معروف به "ناظم‌الاطباء کرمانی") و از اَحفاد حکیم نفیس بن عوض کرمانی (طبیب نامدار ایران در قرن نهم هجری) است. تحصیلات سه‌ سالۀ ابتدایی را در مدرسۀ شرف یکی از نخستین مدارس جدید که پدرش تأسیس کرده بود گذراند و تحصیلات متوسطه را در مدرسۀ علمیه، تنها مدرسه‌ای که دورۀ متوسطه داشت، در بهار ۱۲۸۸ در تهران به پایان رساند. پانزده ساله بود که برادر بزرگ‌ترش دکتر اکبر مؤدب نفیسی او را برای ادامۀ تحصیل به اروپا برد. تحصیلات خود را در شهر نوشاتل سوئیس و دانشگاه پاریس انجام داد و در سال ۱۲۹۷ به ایران بازگشت. ابتدا در دبیرستان‌های تهران به تدریس زبان فرانسه پرداخت و بعد در وزارت فواید عامه مشغول خدمت شد. در سال ۱۲۹۷ به گروه نویسندگان مجلۀ دانشکده پیوست و در مدت یک سالۀ فعالیت این مجله با ملک‌الشعرای بهار همکاری داشت. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و علاوه بر تدریس زبان فرانسه در دبیرستان‌ها، به کار آموزش در مدارس علوم سیاسی، دارالفنون، مدرسه عالی تجارت و مدرسه صنعتی پرداخت. در سال‌های بعد به تدریس در دانشکده‌های حقوق و ادبیات پرداخت و به عضویت فرهنگستان ایران درآمد. سعید نفیسی از آغاز بنیانِ دانشگاه تهران در جایگاه استاد دانشکدۀ حقوق و پس از آن به استادی دانشکدۀ ادبیات برگزیده شد. او از هموندان پیوستۀ فرهنگستان بود و چندی در دانشگاه‌های کابل و شهرهایی چون دهلی، کلکته، دانشگاه‌های قاهره و بیروت به آموزش پرداخت. از آثار تألیفی وی می‌توان به این موارد اشاره کرد: احوال و اشعار رودکی در سه جلد، تاریخ نظم و نثر ایران در زبان فارسی در دو جلد، جستجو در احوال و اشعار فریدالدین عطار، شاهکارهای نثر معاصر فارسی در دو جلد، روزگار ابن سینا، تاریخ خاندان طاهری، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر در دو جلد، تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان، مسیحیت در ایران، سرچشمۀ تصوف و .... .

سعید نفیسی از بیماری آسم رنج می‌برد و سال‌های آخر عمر را در پاریس به‌ سر برد. زمانی که برای شرکت در نخستین کنگرۀ ایران‌شناسان به تهران آمده‌بود در ۲۲ آبان ۱۳۴۵ در تهران درگذشت. او را در تهران در کنار قبر پدرش و در بقعه‌ای به نام سرقبرآقا (پایین‌تر از چهارراه مولوی) دفن کردند.

از سعید نفیسی مقالات بسیاری نیز در نشریات مختلف آن دوران به چاپ رسیده که اکنون دسترسی به آنها تاحدودی مشکل به نظر می‌رسد. در این مجلد از مجموعه مقالات وی ـ جلد سوم ـ 68 مقاله به انتخاب زنده‌یاد ایرج افشار به چاپ رسیده است. تاریخ چاپ مقاله‌ها و نام نشریاتی که مقاله‌ها برای نخستین بار در آنها به چاپ رسیده‌اند، به صورت پانویس در زیر عنوان مقاله‌ها آمده است. مقالات این مجلد پیرامون ایران باستان، دوران اسلامی، مسیحیت، جشن‌ها و آیین‌ها، دورۀ قاجار، باستان‌شناسی و هنر، جغرافیای تاریخی و تصوف نوشته شده است.

یکی از مقالات این مجموعه، مقالۀ «جشن نوروز در تاریخ اسلام» است که در آن به بررسی جشن نوروز در سده‌های مختلف اسلام پرداخته شده است. در ابتدای این مقاله آمده است: «جشن نوروز یکی از کهن‌ترین یادگارهای نژاد ایران است. پدران ما از نخستین روزی که پا به تمدن و شهرنشینی گذاشته‌اند، همواره در آغاز بهار جشن گرفته‌اند و تقویم کنونی ما قطعاً از یادگارهای دین زردشت است. در زمان ساسانیان نوروز فرّ و شکوه خاصی داشته و مطالب بسیار در آیین نوروز در آن دوره در کتاب‌ها مانده است. پس از آنکه تازیان بر ایران دست یافتند، چون نوروز طبیعی‌ترین جشن‌های سال بود و ایرانیان شکوه و جلال مخصوصی به آن داده بودند، تازیان نیز به آیین نوروز گرویدند».

فهرست مقالات کتاب بدین ترتیب است:

رستم پهلوان جهان، اوضاع اجتماعی ایران در دورۀ ساسانی، بابک خرمدین، چهارشنبه سوری در سال 1297، چهار شنبه سوری، تاریخ جشن نوروز، جشن نوروز در تاریخ اسلام، نوروز در زمان ساسانیان، کاروان ثروت، آثار گمشدۀ ابوالفضل بیهقی، فتحعلی شاه قاجار و سحر و جادو، مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را بدین طریق امضا کرد، تأثیر تعلیمات بودایی، سرانجام یزدگرد سوم، علل انقراض تمدن ساسانی، اسماعیل سامانی، محافل روحانی مزدیسنان، آیین‌های زرتشتیان ایران، تاریخ چلیپای ترسایان در ایران، مسیحیان ایران، مهر و آئین مهر، گوشه‌ای از تاریخ شش‌هزار سالۀ ایران، ورقی از تمدن کهنسال ایران، چرا وزیر امور خارجه انگلستان در ساحل ایران پیاده نشد، روابط تاریخی دربار ایران با دربار واتیکان، خسرو انوشیروان و حکمت یونانی، ماجرای فوت محمدشاه قاجار، جریان قتل اولین سفیر ایران در هند، غربال‌بند غیور، شهید خیوه، ار حاج محمدحسین خان امین‌الدوله تا عزیزالسلطان، دستوری از وزارت امور خارجه در 94 سال پیش، پندنامۀ انوشیروان، اولین ملاقات و تماس سفیر کبیر انگلیس با علمای اعلام طهران، حکومت موقتی ایران، شرح زندگی مرحوم صادق، نخستین اختلاف و دودستگی عجیب در بین علما، صنعت چاپ مصور در ایران، نمایشگاه گراور در ایران، انکشافات تازۀ باستان‌شناسی، سابقۀ تاریخی ساختمان خانۀ خدا، حفر ترعه سوئز به دست ایرانیان، سروی که از پا درآمد، بقعۀ سلیمان داراب در مغرب رشت، آثار تاریخی چهار پادشاه لاهیجان، درک زیباشناسی ایرانیان، به دوستان تاجیک من، اصفهان در زمان خواجه نظام‌الملک، تئاتر در دورۀ پیش از اسلام ایران، زری‌بافی در ایران، جغرافیای تاریخی خلیج فارس، مدرسۀ نظامیۀ بغداد، خلیج فارس در متون یونانی و لاتین و تازی، افغانستان سرزمین زیبایی و نعمت، تاریخ ملت تاجیک، سرو کاشمر، شیخ زاهد گیلانی و مقبرۀ او در شیخانور، هزار و هفتصد سالل مالکیت، شروان و شیروان، تاریخچۀ طبس، طهران یا تهران، تهرانی که شما جوانان ندیده‌اید، پنج ماه در درۀ نیل، سفرهای من به ماورء خزر، تصوف ایران از نظر فلسفی، تکامل تصوف، سرچشمۀ تصوف.