معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب با نگاهی دقیق، منصفانه و آزاداندیشانه نگاه قرآنی حافظ از دیدگاه مؤلف مورد بازبینی و تفسیری نوین قرار گرفته است.

شاعر نوعی «پیام‌دار» است که با ابزار «واژه‌ها» ـ «تصاویر» و «مفاهیم دریافتی خویش» تلاش می‌کند تا به گونه‌ای «هنری» و نه با زبانی «گزارشی» مردم را در جریان احساس و اندیشۀ خویش بگذارد. چون حافظ با قرآن کریم مأنوس بوده و جامعه نیز آیات الهی را می‌شناخته است، زبان هنری حافظ از این پل ارتباطی بهره جسته، ولی این بهره‌گیری را نمی‌توان یک‌سویه نگریست و حافظ را کپی‌بردار از قرآن تصور کرد.

گروهی تصور و تبلیغ می‌کنند گویی حافظ قرآن کریم را پیش روی خود نهاده و غزلیاتش را بر اساس آن سروده است: یعنی اوج هنر حافظ بازگویی آیات الهی به زبان هنری است! حال آنکه این تصوری غلط و نادرست است. اگر یک آمار دقیق گرفته شود، مشخص می‌شود از مجموع آیاتی که در دیوان حافظ مضبوط‌اند، به چیزی حدود 6.18 درصد از مجموع 6666 آیۀ قرآن کریم اشاره شده است.

در این کتاب 495 غزل حافظ بر اساس نسخۀ معروف قزوینی ـ غنی بررسی شده است. غزلیاتی که هیچ اشارۀ مستقیم و غیرمستقیم به آیات قرآنی نداشته‌اند، 257 غزل است. جمعاً 680 بار به آیات الهی اشاره شده است که با حذف آیات مکرر جمعاً 436 آیه می‌باشد. با لحاظ شمارش کلی سوره‌های قرآن مشخص می‌شود آیات آورده شده از مجموع 114 سورۀ قرآن، فقط 69 درصد سوره‌ها را دربر می‌گیرد و به باقی اصلا اشاره نشده است و از 4192 بیت (کل غزلیات) جمعاً بسیار کمتر از 650 بیت به قرآن اشاره دارند.

روش کار مؤلف بر تطبیق ابیات با مفاهیم آیات قرآنی بوده است؛ به گونه‌ای که اشارات مستقیم را قطعاً و حتی اشارات غیرمستقیم اما قابل تطبیق را هم جزء طیف موردنظر کتاب قرار داده است.

نکتۀ دیگر اینکه بیش از 85 درصد آیاتی که مورد اشاره قرار گرفته‌اند، به لحاظ محتوایی، آیات امیدبخش، اخلاقی و آیات داستان‌های قرآن کریم هستند و به غیر از موارد بسیار معدود، آیات احکام یا انذار مورد توجه حافظ نبوده است. چنین نگاه مثبت، اخلاقی و امیدافزا به روشنی نشان می‌دهد روح کلی حاکم در غزلیات حافظ همان است که پیامبر اکرم فرمود: من برای تکمیل اخلاق ستوده و عالی مبعوث شده‌ام.

روش کار مؤلف در این کتاب به این طریق بوده که ابتدا کل غزل را آورده و سپس اگر در غزل بیت یا ابیاتی ملهم از قرآن بوده‌اند را با بیان آیات تبیین کرد است؛ از قبیل: غزل 5

ده روز مهر گردون افسانه است و افسون                                 نیکی به جای یاران فرصت شمار یارا

دست‌کم در قرآن کریم چهار بار این مضمون که زندگانی بازیچه و سرگرمی است، تکرار شده. از آن جمله آیات 32 سورۀ انعام، 64 سورۀ عنکبوت، 36 سورۀ محمد و 20 سورۀ حدید که همگی در یک ترکیب تکراری مضمون فوق را اعلام می‌کنند؛ برای مثال آیۀ نخست را ذکر می‌کنیم: «و ما الحیوة الدنیا الا لعب و لهو»: زندگانی دنیا چیزی جز بازی و سرگرمی نیست. البته الزاماً بیت از آیه گرفته نشده است.