معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

ملمعات، بخشی از سروده‌های شاعران بزرگی چون مولانا، سعدی و حافظ را شکل می‌بخشد. ملمعات، نوعی مهارت شاعرانه و هنر ادبی است که شاعر از طریق آن توانمندی خویش را نشان می‌دهد. استاد جلال‌الدین همایی در تعریف «ملمع» می‌نویسد: «آن است که فارسی و عربی را در نظم به هم آمیخته باشند، چنان‌که مثلاً یک مصراع فارسی و یک مصراع عربی، یا یک بیت یا چند بیت فارسی و یک بیت عربی بگویند. ساختن این نوع شعر را به نام صنعت تلمیع در جزء صنایع بدیع شمرده‌اند».

حافظ، معلم بی‌نظیر مدرسۀ رندان به شمار می‌رود که در آن با تعالیم رندانۀ خویش، توجه به حقیقت مطلق و رعایت اصول انسانیت و مبارزه با خشک‌اندیشان شریعت را می‌آموزد. اینکه حافظ با اشعار و آثار شاعران بزرگ عرب و شاعران زبان فارسی انس داشت و همدم و مونس آنها بود، هیچ شکی نیست. حافظ خود بر دانش عربی‌اش تصریح می‌کند:

اگرچه عرض هنر پیش یار، بی‌ادبی است                  زبان خموش ولیکن دهان پر از عربی است

در باب آشنایی حافظ با شاعران عرب، به تعبیر استاد گرمارودی «.... و نشانۀ آن شعرهای عربی است که خود سروده یا از دیگران با تضمین و اقتباس و تلمیح در شعرهای خویش به کار برده است. از میان مطالب و کلمات عربی در دیوان حافظ، شعرهای عربی حافظ، همه از نوع "ملمع" است. ملمع در لغت به اسب ابرش می‌گویند یا هر چیز دیگر که در آن خال‌ها و لکه‌هایی مخالف رنگ اصلی باشد. در اصطلاح ادبی، شعری است که ابیات یا مصراع‌هایی دارد به غیر زبانی که شعر در آن سروده شده است».

اشعار شاعران اندیشمند و اهل طریقت چون حافظ، بیان‌کنندۀ حکمت و دارای طعم و شیرینی خاصی است؛ ولی وجود ابیات و مصراع‌هایی به زبان عربی یا ملمع، التذاذ از این اشعار را برای عموم تا حدودی سخت می‌کند. با توجه به همین نکته، در این کتاب با استناد به منابع موثق، ملمعات دیوان حافظ ترجمه و شرح شده است؛ همچنین به نکات صرفی، مقام نحوی، صنایع ادبی، علوم بلاغی و اصطلاحات عرفانی آن ابیات بر سبیل اجمال پرداخته شده است.

بر این اساس می‌توان متون نظم و نثر فارسی را به‌خوبی فهمید و هم می‌توان با گشایش زبانی در فهم و بیان ادبیات عرب توانمند شد و مکنونات درونی خود را به بهترین وجه بیان کرد. در این کتاب البته بر سبیل توسع و با احتساب ابیاتی که به طور کلی عربی بود، در مجموع 78 مصراع و ترکیب عربی تبیین و شرح شده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

فصل اول: ملمعات غزلیات حافظ

فصل دوم: ملمعات مثنوی‌های حافظ

فصل سوم: ملمعات مقطعات حافظ

نمایه

منابع