معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مینورسکی (1877 ـ 1966 م) در دوره‌ای پرتلاطم و سرشار از ناامنی‌های اجتماعی رشد و نمو یافت و به ایران‌شناسی تمام‌عیار بدل شد؛ برهه‌ای که دو جنگ جهانی اول و دوم بر آن سایه افکنده و مردمان را به اندیشه و جستجوی نان فرو برده بود. مینورسکی در چنین شرایطی و به دور از یافته‌ها و فن‌آوری‌های کنونی و فارغ از رایانه و امکانات مربوط به سرعت در تحقیق و تتبع، توانست دنیای مطالعات ایران‌شناسی را گامی استوار به جلو برد و برای آیندگان میراثی ماندگار به یادگار بگذارد.

او پیشینۀ عمر خود را در خارج از زادگاهش زیست و از همین روی امکان ارتباط با نویسندگان و دانشمندان ایرانی برای وی بیشتر مهیا شد و شاید اگر در شوروی آن زمان محدود می‌شد، به چنین چشم‌انداز گسترده و عمیقی در مطالعات خود دست نمی‌یافت.

قلمرو پژوهشی مینورسکی عرصۀ گسترده‌ای از جغرافیای ایران گرفته تا تاریخ، ملل و نحل، ترجمه و نیر تصحیح نسخ خطی را دربر می‌گیرد و از همین‌رو شناخت از او امری ضروری و اهتمامی سترگ است.

این کتاب در اصل انعکاس بخشی بسیار کوچک و البته مهم در روند مطالعات ایران‌شناسی است که در نوع خود تلفیق کم‌سابقه‌ای از دو مکتب مهم ایران‌شناسی در جهان امروز است: مکتب ایران‌شناسی روسیه و مکتب ایران‌شناسی اروپای غربی. مینورسکی که زادۀ روسیه و پرورش‌یافتۀ مکتب نخست بود، با دستی پر و تجربه‌ای گرانبها راه هجرت به مکتب دوم را برگزید و در اقامت طولانی خود در فرانسه و انگلستان (1919ـ1966) به آمیختن این دو مکتب همت گمارد. به گونه‌ای که دستاوردهای آن به رغم گذشت سالیان متمادی، همچنان مرجعی طراز اول برای پژوهش‌های امروزین است.

ارتباط نزدیک و حضور سالیان متمادی در ایران به عنوان مأمور سیاسی در تبریز و تهران (1904ـ1908) و نمایندگی روسیه در کمیسیون تعیین مرزهای ایران و عثمانی (1911ـ1914) و سفارت روسیه در تهران (بیشتر سال‌های 1914ـ1919) این امکان را در اختیار وی قرار داد تا از نزدیک با ویژگی‌های جغرافیایی، منابع تاریخی، افراد سرشناس و محققان ایرانی آشنا شود که این تجربۀ گرانبها در سال‌های بعد برای وی بسیار مغتنم بود.

مینورسکی به معنای واقعی کلمه محققی پرتلاش و خستگی‌ناپذیر بود. نگارش بیش از صد مقاله برای دایرةالمعارف اسلام که عمدۀ آنها تک‌نگاری‌های منحصربه‌فرد است، به تنهایی می‌تواند پژواکی از کارنامۀ موفق او باشد. تألیف چند کتاب، انتشار نسخ خطی (به ویژه ترجمۀ نسخۀ حدود العالم و تذکرة الملوک) و نگارش مقالات متعدد نیز وجه دیگری از کارنامۀ پژوهشی او را دربر می‌گیرند. این تحقیقات قلمرو نسبتاً گستردۀ جغرافیایی با مرکزیت ایران و حوزه‌های پیرامونی آن را در برمی‌گیرند و از نظر موضوعی نیز جغرافیای تاریخی و تاریخ ایران کانون محوری پژوهش‌های وی را شکل می‌دهند، گرچه برای درک عمیق‌تر این تاریخ به شعر، ادبیات و هنر هم روی آورده است.

این کتاب با هدف بازتاب روند کلی زندگی و کارنامۀ پژوهشی مینورسکی تدوین شده و از پنج بخش تشکیل شده است.

در بخش اول گزارشی مختصر از مراحل مختلف زندگی مینورسکی در روسیه، ایران، مرزهای ایران و عثمانی، فرانسه و انگلستان آورده شده است. سخنرانی مینورسکی در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران که معرفی مینورسکی از زبان خود اوست و نیز خاطرات و دیدگاه‌های چند تن از محققان و دوستان ایرانی و اروپایی (مجتبی مینوی، دیوید مارشال لانگ، محمدعلی جمالزاده، سیدحسن تقی‌زاده، غلامحسین یوسفی، امان الله جهانبانی، محمد دبیرسیاقی، ادموند باسورث، جان اندرو بویل و جهانگیر درّی) از جمله مطالب این بخش است.

بخش دوم با هدف نشان‌دادن دست‌آوردهای مطالعاتی مینورسکی تنظیم شده است. در ابتدا ضمن گذری کلی بر روندها و ویژگی‌های مطالعاتی وی و توصیفی از مهم‌ترین آنها، مقدمۀ کوتاه و نیز مقاله‌ای مهم از وی در مجموعۀ irznica twenty articles  که بیانگر رویکرد و روایت او از تحولات تاریخی ایران است، ترجمه شده است. سه نقد منتشر شده بر آثار مینورسکی از دیگر مطالب این بخش است. در ادامه ترجمۀ چند سند و یادداشت موضوعی به ظاهر غیرمرتبط با این بخش، اما بسیار مهم و اساسی دربارۀ کمیسیون تعیین مرزهای ایران و عثمانی که مینورسکی نمایندگی رسمی روسیۀ تزاری را در این کمیسیون بر عهده داشت، آورده شده است. در پایان این بخش نیز فهرست کامل کتاب‌ها و مقالات منتشرشدۀ وی ارائه شده است.

مطالب بخش سوم دربردارندۀ تعدادی از نامه‌های فارسی ارسالی به مینورسکی است که از «گنجینۀ پژوهشی» (آرشیو شخصی) وی در «انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علمی پترزبورگ» انتخاب و استنساخ شده است. در ادامۀ این بخش نامه‌های مینورسکی به سیدحسن تقی‌زاده آمده است.

بخش چهارم گزارش نسبتاً مفصلی از آرشیو شخصی مینورسکی در «انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علمی پترزبورگ» در شش بخش است: الف) آثار علمی؛ ب) اسناد شخصی، خانوادگی و شغلی؛ ج) مکاتبات مینورسکی؛ د) آثار علمی دیگران؛ هـ) عکس‌ها؛ و) کلکسیون اسناد و بریده‌های نشریات.

در پیوست نیز تصاویر تعدادی از اسناد و عکس‌های مرتبط با مینورسکی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

مقدمه

بخش اول: روایت زندگی

بخش دوم: کارنامۀ پژوهشی

بخش سوم: نامه‌ها

بخش چهارم: گنجینۀ پژوهشی مینورسکی

پیوست:

تصاویر و اسناد