معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب شامل مکاتبات استادان، پژوهشگران و ایران‌شناسان عمدتاً ایرانی با ولادیمیر مینورسکی (1877 ـ 1966 م) ایران‌شناس برجستۀ سدۀ بیستم میلادی است. این دفتر بخش کوچک و با این وجود قسمت مهمی از گنجینۀ پژوهشی مینورسکی است که در سنت‌پترزبورگ روسیه نگهداری می‌شود.

به دلیل جان‌باختن تعدادی از شرق‌شناسان و ایران‌شناسان شوروی در زمان محاصرۀ لنینگراد سابق، مینورستکی وصیت کرده بود اسناد و مدارک شخصی‌اش به انستیتوی نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه در این شهر سپرده شود که این کار توسط همسرش تاتیانا مینورسکایا به اتمام رسید و در حال حاضر بخشی از کتابخانه و این اسناد در آرشیو شرق‌شناسان این انستیتو نگهداری می‌شود. تنظیم و دسته‌بندی اسناد این آرشیو در سال 1974 آغاز شده که با فراز و نشیب‌هایی تا سال 1995 ادامه یافت و از سال 2010 به بعد امکان مطالعه و پژوهش در آرشیو مینورسکی فراهم شد. آرشیو مینورسکی در این انستیتو در شش بخش موجود است که به صورت موضوعی تنظیم شده و کلیات آن شامل این موارد است: آثار علمی مینورسکی؛ اسناد شخصی، خانوادگی و شغلی؛ مکاتبات؛ آثار علمی دیگران؛ عکس‌ها؛ کلکسیون اسناد و بریده‌های نشریات.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های آرشیو مینورسکی که در بخش سوم جای داده شده‌اند، نامه‌های مینورسکی و مکاتبات با وی است. از نظر حجم محتوایی، این بخش بیش از نیمی از کل پرونده‌های آرشیو مینورسکی را دربر می‌گیرد. فاصلۀ زمانی این نامه‌ها از سال 1903 تا 1966 است. نکتۀ مهم در این نامه‌ها، اهتمام مینورسکی در نگهداری بسیار دقیق تک‌تک نامه‌های دریافتی است که با جدیت تمام آنها را دسته‌بندی و محافظت نموده و به احتمال زیاد در زمان حیاتش، بار دیگر آنها را ساماندهی و به ترتیب نویسندگان تفکیک نموده و با دست خط خود به زبان انگلیسی یا روسی نام فرستنده و در موارد معدودی خلاصۀ محتوای هر نامه را در حاشیۀ آن یادداشت کرده است. از این‌رو در صورت نداشتن نام فرستنده یا دشواری در تشخیص، می‌توان با مراجعه به دست‌خط مینورسکی نام فرستنده را پیدا کرد.

یکی دیگر از نکات بسیار جالب توجه، اقدام مینورسکی در تهیۀ کپی یا رونوشت از تعدادی از نامه‌های ارسالی خود است و با مراجعه به آنها می‌توان از محتوای نامه‌های او به دیگران باخبر شد که به نوعی مکمل نامه‌های ارسالی به او می‌باشند. البته بیشتر این پیش‌نویس‌ها مربوط به نامه‌های انگلیسی (131 پرونده) و سپس روسی (78 پرونده) و فقط 22 پرونده به زبان‌های شرقی و کمتر از 10 نامه به فارسی در دسترس است.

محتوای نامه‌ها طیف متنوعی از احوال‌پرسی دوستانه، گفتگو و پرسش و پاسخ‌های علمی، مکاتبات رسمی و کارت‌پستال‌های تبریکی را دربر می‌گیرد. از نظر تعداد زبانی نیز به ترتیب می‌توان این نامه‌ها را در زبان‌های اروپایی (1256 پرونده)، روسی (463 پرونده)، زبان‌های شرقی (238 پرونده) دسته‌بندی کرد.

از مجموع همۀ نامه‌های مینورسکی در این مجموعه، 527 نامه از نویسندگان ایرانی است که به او داده‌اند. از این مجموعه بیشترین تعداد (127 نامه) به علامه محمد قزوینی تعلق دارد و سیدحسن تقی‌زاده و دیگران در جایگاه‌های بعدی هستند. سیدحسن تقی‌زاده 69 نامه، عباس اقبال آشتیانی 25 نامه، سیدفخرالدین شادمان 22 نامه، ایرج افشار 20 نامه، احسان یارشاطر 20 نامه، علی‌اصغر حکمت 17 نامه، فرنگیس نمازی (شادمان) 17 نامه، رشید یاسمی 13 نامه، مجتبی مینوی 11 نامه، ذبیح‌الله صفا 10 نامه، غلامحسین مصاحب 7 نامه، فریدون آدمیت 6 نامه و .... .

در یک ارزیابی کلی از محتوای نامه‌ها به‌ویژه نامه‌های علامه قزوینی، ایرج افشار، سیدحسن تقی‌زاده، مجتبی مینوی، عباس اقبال آشتیانی، عبدالحسین زرین‌کوب و ... می‌توان بیشتر آنها را به مثابۀ یک گفتگوی عمیق علمی مکتوب به شمار آورد که گاه از هر سطر و بندشان، اطلاعات عمیقی می‌توان استخراج کرد؛ برخی آز آنها نیز به‌تنهایی می‌توانند موضوعی یک پژوهش مستقل قرار گیرند.

از این میان نامه‌های علامه قزوینی ویژگی‌های ممتازی دارند. این نامه‌ها افزون بر ویژگی کمّی که بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند، از نظر کیفی و محتوای علمی نیز از غنای بسیار بالایی برخوردارند و پس از گذشت حدود یک سده، هنوز می‌توانند مرجع تحقیقات مربوط قرار گیرند. توضیح اسامی، معنی لغات و واژه‌ها، توضیح رویدادهای تاریخی، شرح جغرافیای تاریخی شهرها، شرح و تفسیر اشعر و کلمات پیچیده و ریشه‌یابی آنها، نقد متون و اشخاص تاریخی و ده‌ها مورد دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های این مکاتبات است.

با بررسی این نامه‌ها، علاقۀ وافر مینورسکی برای اطلاع از انتشار آخرین کتب و مقالات مرتبط با مطالعات ایران‌شناسی نمودار می‌شود و از این‌رو محققان مختلف ضمن ارائۀ اطلاعات مرتبط با این موضوع، در موارد متعدد کتب و مقالات خود یا دیگران را برای او ارسال می‌کردند. متعاقباً مینورسکی نیز جدیدترین اخبار مربوط به انتشار کتب و مقالات را در اختیار محققان ایرانی می‌گذاشت و در موارد بسیاری، اصل این آثار را برای آنها ارسال می‌کرد. برای نمونه می‌توان به موضوع بحرین در دورۀ پهلوی اول اشاره کرد که وزارت خارجه از او و علامه قزوینی درخواست کرد که آثار تاریخی و جغرافیایی مربوط به حاکمیت تاریخی ایران بر این جزیره را از اروپا تهیه و به ایران ارسال کنند.