معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در تاریخ کشور ما دوران صفویه اوج شکوفایی ادبیات ترکی به حساب می‌آید. شاه اسماعیل صفوی خود با تخلص ختایی شعر می‌گفت. هم به شیوۀ اشعار بومی هجایی به سبک عاشیق‌ها و هم در اوزان عروض، دیوان مهمی دارد. در دربار او چهارصد تن شاعر فعالیت می‌کردند.حبیبی ملک الشعراء دربار وی نقش قابل توجهی در هدایت این شاعران به شعر صوفیانه و مذهبی داشت. در دربار او و در دربار شاه تهماسب صفوی مدایحی که از سوی شاعران سروده می‌شد، در مناقب امامان شیعه و اولیا و بزرگان طرائق صوفیه بود و اگر هم شاعران شاهان صفوی را مدح می‌کردند، به دلیل اعتبار معنوی و گرایش‌های دینی آنان بود که اغلب همگی را کلب آستان امامان می‌نامیدند. غریبی شاعر دربار شاه تهماسب دیوانی در مناقب امامان و اولیاء الله ترتیب داد.

گذشته از شاعران رسمی، چندین صد قوپوزنواز که آنان خود را «عاشیق» نامیده‌اند، مورد توجه دربارهای صفوی بودند که در ایجاد روحیۀ سلحشوری در مریدان صفویه و به نظم‌کشیدن منظومه‌های حماسی، رزمی، قهرمانی، غنایی و تغزلی نقش مهمی را در تاریخ ایفا کردند. مانند عاشیق قربانی در عهد شاه اسماعیل و عاشق عباس توفارقانلی در زمان شاه عباس که آثارشان از گوهرهای گرانبهای ادبیات عاشیقی به شمار می‌رود.

در این روزگار، شعرای دربار افزون بر ترکی به فارسی نیز شعر می‌گفتند. مانند فضولی و صائب تبریزی که هر کدام دیوانی بزرگ از اشعار فارسی خود ترتیب دادند. افتخار ایجاد و ابداع سبکی نوین در شعر فارسی نیز که بعدها معروف به «سبک هندی» شد، نصیب این دو سخنگوی برجستۀ آن روزگار است که توانستند شعر فارسی را به شاخۀ تعلیمی آن سوق دهند و مضمون‌پردازی و معناگستری در شعر را همگانی سازند.

صائب تبریزی که صد و بیست هزار بیت شعر فارسی ساخته است، دیوانی ترکی نیز دارد که آن را تذکره‌نگاران بیست هزار بیت نوشته‌اند. در این کتاب سه تن از شاعران ترکی‌سرای هم‌روزگار وی معرفی می‌شوند که کم و بیش پیروی از او کرده‌اند.

بخش اول کتاب دربردارندۀ زندگی و اشعار تأثیر تبریزی است. او مدتی حکومت یزد را در دست داشت. افزون بر اشعار ترکی، دارای هفت مثنوی بلند و دیوان قصاید و غزلیات فارسی است. در فارسی و ترکی وی به گونه‌ای پیرو صائب است.

بخش دوم دربارۀ اشعار عصری تبریزی است. او از ترکی‌سرایان قرن یازدهم ایران است که در یزد نشو نما یافته و هنگام ورود و اسکان تبارزه در اصفهان به آن شهر رفته و در عباس آباد به شغل زرکشی مشغول شده است. او از سرایندگانی است که سبک فضولی را به شیوه‌ای بسیار ساده و روان به کار می‌گیرد. گرچه او را نمی‌توان از شعرای این مکتب شمرد، ولی اشعار برجای مانده از او اجازه می‌دهد که ادعا کنیم او دنباله‌رو شیوۀ معادل‌سازی در شعر است.

بخش سوم دربارۀ اشعار قوسی تبریزی است. وی یکی دیگر از ترکی‌سرایان عصر صائب است که تتبع و سبک و شیوۀ او را داشت. در تذکرۀ روز روشن آمده است: «قوسی تبریزی از ارباب علم و فضل بود. اکتساب علوم متداوله در اصفهان، از آقاحسین خوانساری نمود و در زمانۀ اکبرشاه به هندوستان رسیده به مصاحبت خان اعظم ممتاز گردید».

فهرست مطالب کتاب:

بخش نخست: تأثیر تبریزی

بخش دوم: عصری تبریزی

بخش سوم: قوسی تبریزی