معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

ادبیات تطبیقی از دیدگاه مکتب کلاسیک فرانسه شاخه‌ای از تاریخ ادبیات است که به مطالعۀ پیوندهای تاریخی ادبیات ملی یک کشور یا ادبیات دیگر کشورها می‌پردازد. غنیمی هلال به اتفاق آرا نخستین متخصص ادبیات تطبیقی عرب به معنای واقعی کلمه است. کتاب لیلی و المجنون فی الأدبین العربی و الفارسی مهم‌ترین اثر تطبیقی و کاربردی وی است. نویسندهٔ این اثر با پرداختن به داستان لیلی و مجنون، به بررسی عشق عذری عربی تا عشق صوفیانه در ادبیات فارسی می‌پردازد. چه عشق صوفیانه‌گونه‌ای از عشق عذری است که تحت تأثیر عوامل دینی و فلسفی دگرگون شده است. در این اثر، روش پژوهش تاریخی ـ علمی است و نگارنده پیونددادن ادبیات صوفی با جریان‌های فکری جهان‌شمول، به روشنگری ریشه‌های فلسفی اندیشه‌های صوفیانه نیز پرداخته است.

می‌توان مسائلی که نویسنده این موضوع بدان‌ها پرداخته است را در دو مورد ذیل خلاصه کرد:

1. اخبار و اشعار مجنون و اینکه چگونه در ادبیات فارسی فرصتی برای هنرنمایی شاعران و اندیشمندان شد، از آن پس که در ادبیات عرب، موضوعی مناقشه‌برانگیز بین راویان و مورخان بود.

2. بیان نوع ادبی اشعار مجنون. چه اشعار وی در ادبیات عرب در غالب غزل عذری (= افلاطونی) است که در آن عواطف عشقی عذری به تصویر کشیده می‌شود، حال آنکه این نوع در ادبیات فارسی صوفیانه است. 

این کتاب در سه بخش و بدین ترتیب آمده است: بخش نخست به اخبار مجنون در ادبیات کلاسیک و معاصر عرب اختصاص دارد و فصلی در پیدایش غزل عذری به عنوان پیش‌گفتار آورده شده است. غزل عذری نوع ادبی‌ای است که اخبار و اشعار مجنون در زبان عرب را در خود جای داده است.

بخش دوم به اخبار مجنون در داستان‌های فارسی مربوط می‌شود. از این‌رو نگارنده همۀ داستان‌های فارسی مجنون که در کتابخانه‌های مصر موجود بوده یا نسخۀ خطی آنها وجود داشته است را مطالعه کرده و خلاصه‌ای از آن داستان‌ها را نقل کرده است و به بیان ویژگی‌های هر نویسنده و تبیین ویژگی‌های موضوع مزبور در ادبیات فارسی اهتمام ورزیده است.

بخش سوم نیز به مطالعات تطبیقی در موضوع فوق اختصاص دارد. در فصل این بخش به شرح روابط تاریخی ادبیات فارسی و عربی با یکدیگر و در فصل دوم به پیدایش عشق صوفیانه پرداخته شده است؛ یعنی نوع ادبی‌ای که اخبار مجنون در ادبیات فارسی را دربر می‌گیرد. دو فصل آخر این بخش نیز به روشن‌داشت تأثیر ادبیات و اخبار عربی در داستان‌های فارسی و شرح ویژگی‌های خاص این موضوع در ادبیات ایرانیان اختصاص داده شده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

بخش اول: غزل عذری و اخبار مجنون در ادبیات کهن و عاصر عرب

فصل اول: غزل عذری؛ پیدایش و ویژگی‌ها

فصل دوم: لیلی و مجنون در ادبیات کهن عرب

فصل سوم: لیلی و مجنون در ادبیات معاصر عرب

بخش دوم: لیلی و مجنون در ادبیات فارسی

فصل اول: نظامی

فصل دوم: سعدی شیرازی

فصل سوم: امیرخسرو دهلوی

فصل چهارم: عبدالرحمن جامی

فصل پنجم: هاتفی

بخش سوم: تأثیرات ادبی در موضوع لیلی و مجنون؛ عوامل و نتایج آن

فصل اول: عوامل پیوندها و تأثیرات در ادبیات عربی و فارسی

فصل دوم: عشق صوفیانه

فصل سوم: تأثیر روایت‌های عربی در داستان‌های فارسی لیلی و مجنون

فصل چهارم: ویژگی‌های موضوع لیلی و مجنون در داستان‌های فارسی