معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

ناصرخسرو اولین کسی است که سفرنامۀ حج نوشته است و در هزارۀ پس از او کسان زیادی از کشورهای مختلف به حج رفته و همانند او سفرنامۀ حج نوشته‌اند. سفرنامۀ آورده شده در این کتاب  شرح سفر حج نویسنده به مناسبت هزارمین زادروز ناصرخسرو به دنبال اوست. او برای اولین بار مسیر سفر حج ناصرخسرو را در طی هفت سال رفته و از روستاها، شهرها و کشورهایی که ناصرخسرو گذر کرده و از مزارها، مساجد، کلیساها، کاخ‌ها، قلعه‌ها، دژها و زیارت‌گاه‌هایی که ناصرخسرو بازدید نموده، عکس و فیلم گرفته و گزارش خود را از این دیدارها نوشته است. برخی از این عکس‌ها برای اولین بار منتشر می‌شوند. این کتاب سفرنامه‌ای در سفرنامه است؛ زیرا نه تنها شرح مفصلی بر سفرنامۀ ناصرخسرو است، سفرنامۀ حج نویسنده را نیز دربر دارد. در این کتاب بخش‌های مبهم سفرنامۀ ناصرخسرو روشن شده و برای اولین بار نکات مهمی در مورد سفرنامه ناصرخسرو گزارش شده است. در این کتاب خواننده با تغییراتی که پس از هزار سال در این مسیر رخ داده است، آشنا می‌شود. این کتاب پرتو تازه‌ای بر سفرنامۀ ناصرخسرو می‌اندازد.

در پایان جلد اول در بخشی با عنوان «زندگینامه نویسندگان سفرنامه حج» زندگینامۀ کوتاهی از 25 نویسندۀ سفرنامۀ حج آورده شده است که از جملۀ آنها می‌توان به این افراد اشاره کرد: ابن بطوطه، ابن جبیر، محمد ساد، جلال آل احمد، مالکم ایکس، ژوزف پیتس، لئون روشز، علی شریعتی، جان کین و .... .

نویسنده با اشاره به علت سفر خود می‌نویسد: سه سال پیش از شروع سفر، هنگام خواندن دیوان ناصرخسرو دریافتم که درگذشت او در سال 382 خورشیدی است. با خود گفتم سه سال بعد هزارمین زادروز ناصرخسرو و چهل و چهار سال بعد هزارمین سال‌روز سفر او خواهد بود. چه می‌شود اگر به این مناسبت مسیری را که او پیمود، بپیماید و ببیند در این هزار سال چه تغییراتی حاصل شده است، چه بر جای مانده و چه از بین رفته و چه چیزهای نوین دیگری به جای آنها آمده است و جهان در این هزاره چه دگرگونی‌هایی پیدا کرده است و مردمان چگونه زندگی می‌کنند. از آنجایی که امید نداشتم در آغاز هزارۀ سفر او زنده باشم، با خود گفتم چرا در هزارۀ تولد او خود این راه را نروم و نبینم و ننویسم؟

نویسنده سفر خود را از 29 مهرماه 1382 سفر خود را آغاز می‌کند. ابتدا از محل زندگی او در شهر کلمبوس واقع در ایالت اوهایو به ایران می‌آید و پس از آن همان مسیری را طی می‌کند که ناصرخسرو هزار سال پیش بر جادۀ ابریشم پیموده است. او از شهرهایی چون مشهد و سرخس و بسطام می‌گذرد و به هر شهری می‌رسد، ویژگی‌های آن را بازگو می‌کند. به این معنی که هم نظر ناصرخسرو را دربارۀ آن شهر مطرح می‌کند و هم به تغییرات و فضای امروزی شهر می‌پردازد.

نویسنده به ویژگی مردم هر شهر و هر کشور و آداب و رسوم آنها نیز توجه کرده است. سفر نویسنده هفت سال طول کشیده و او پس از هزار سال که از تولد ناصرخسرو می‌گذشته به روستاها و شهرها و کشورهایی رفته که این شاعر طی کرده است.

 توکلی صابری به شرح مشکلات سفر خود می‌پردازد که به کل با مشکلات سفر ناصرخسرو متفاوت بوده است: «عصر من همه امکانات مادی و رفاهی پیشین را بسیار بهتر و بیشتر داشت و مسافرت سریع‌تر بود. اگر از زمان ناصرخسرو زنگوله شتران و آوای ساربانان سکوت صحرای حجاز را می‌شکست و فضولات چهارپایان ردپا و نشانه عبور کاروانیان بود، اکنون سر و صدای موتورهای جت و خودروهای مختلف و گازهای خفه‌کننده آنها و زباله حاصل از مصرف بیش از حد جای آنها را گرفته است. اگر زبان بین‌المللی در زمان او زبان عربی بود و حتی تا قرن‌ها بعد صحبت کردن به زبان‌های اروپایی در عربستان خطرناک بود، در زمان من حتی در سرزمین عربستان زبان انگلیسی زبان بین‌المللی شده بود و زبان مشترک مسلمانان بود. در ابتدای ورود به جده قرآن، کتاب دعا و مناسک حج به انگلیسی و زبان‌های دیگر، از جمله عربی به زائران داده می‌شد. علائم راهنمایی در جاده‌ها و دستورها در خانه خدا به انگلیسی هم بود. اگر در زمان او لباس و معماری و فرهنگ اسلامی ‌در سرزمین‌های مسیر او حاکم بود، اکنون همه فرهنگ‌های جهان تحت تأثیر فرهنگ غربی بود و بخش عظیمی از مسلمانان همانند غربیان لباس می‌پوشیدند، غذا می‌خوردند، زندگی و حتی فکر می‌کردند. نه تنها بیشترمساجد و مکان‌های عمومی‌مسلمان را غربیان می‌ساختند، بلکه معماری آنها متأثر از معماری غربی بود. اما عصر من فرق دیگری نیز با عصر آنها داشت. آمدن به حج آسان‌تر و ارزان‌تر شده و با آسایش بیشتری  همراه بود و آن نیروی جسمانی و طاقت‌فرسا را نمی‌خواست. به همین جهت تعداد حاجیان از صدها نفر در زمان ناصرخسرو به میلیون‌ها رسیده بود. حج هم از این‌رو عمومی‌تر، دموکراتیک‌تر و مردمی‌تر شده بود. طیف‌های وسیعی از جمله مردان و کودکان و زنان، که بعضی نیز باردار بودند، به حج آمده بودند. اگر ناصرخسرو در عربستان از شیر شتر نوشیدن و سوسمار خوردن شکایت داشت و مجبور بود گرسنگی بکشد، خوشبختانه من چنین نگرانی نداشتم؛ چون آب و غذا فراوان و ارزان بود و دور تا دور خانه خدا غذافروشی‌های آمریکایی مانند هاردیز، پیتزا هات و برگرکینک وجود داشت. راه‌ها نیز بسیار هموار بود و خودروها مسافران را با سرعتی بسیار بیشتر از زمان‌های گذشته به مقصد می‌رساندند. حتی در عربستان اتوبوس‌های دارای تهویه زائران را از طریق بزرگراه‌ها از شهری به شهری دیگر منتقل می‌کرد. در منا و عرفات زائرین در چادرهای دارای تهویه به‌سر می‌بردند و در آنجا هم غذا و آب فراوان بود. اگر ناصرخسرو در سراسر سفر مجبور بود از شهری به شهری و در حمایت امیری یا شاهزاده‌ای سفر کند و از کمک مالی آنها برخوردار شود یا برای گذران زندگی مزدوری کند، من این مشکل را نداشتم. در همه این کشورها دلار را همه می‌شناختند و آن را می‌پذیرفتند، حتی در برابر مسجدالحرام هر زائری می‌توانست با تایپ شماره رمز حساب بانکی خود از ماشین اتوماتیک دلار دریافت کند».

سفر نویسنده با دیدار از آرامگاه ناصرخسرو پیر یمگان در بدخشان پایان می‌پذیرد.

فهرست مطالب جلد اول کتاب:

آمادگی برای سفر

ایران

ترکیه

سوریه

لبنان

عربستان سعودی

اسرائیل و فلسطین

زندگینامه نویسندگان سفرنامه حج

فهرست مطالب جلد دوم کتاب:

ایران

مصر

ترکمنستان

عربستان به ایران