معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

در پیش‌گفتار این اثر به موضوعاتی همچون نسخه اساس، ویژگی نسخه و تصحیح متن، شیوه نگارش مؤلف، ضبط اعلام خارجی، درباره نمایه‌ها و علامت‌های اختصاری تصحیح متن پرداخته شده و در مقدمۀ آن نیز مطالبی درباره نقد و نظر درباره کتاب تاریخ بوشهر، زندگی و آثار مؤلف کتاب تاریخ بوشهر، زمان تألیف کتاب، تاریخچه تحقیقات درباره بوشهر و اهمیت اثر سعادت و واژه ملی در تاریخ بوشهر بیان شده است.

«در موقع جغرافیایی و احوالات طبیعی و امور سیاسی و اقتصادی و تقسیمات ملکی سواحل خلیج ایران» عنوان مقدمۀ مؤلف است که در آن حالات طبیعی و مواقع جغرافیایی سواحل خلیج ایران، مساحت سواحل شرقی خلیج ایران، هوای خلیج ایران، اقسام بادها در خلیج ایران، مد و جزر، رودهایی که در خلیج ایران می‌ریزد، محصولات خلیج ایران و نواحی، دین و نژاد اهالی، معادن و صنایع، تقسیمات ملکی سواحل خلیج ایران، تقسیمات قدیمه ایالت فارس و تقسیمات غیرمرتبه حالیۀ سواحل بررسی شده است.

پس از این مقدمه، در چهار فصل با عناوین کلی در تاریخ غلبه لشکر اسلام بر این حدود، در تاریخ بنا و تأسیس بوشهر و موقع جغرافیای آن، در جغرافیای طبیعی و مدنی بوشهر، در بیان وقایع ماضیه و حوادث جاریه به تاریخ بنای بوشهر و موقع جغرافیایی و احوال سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران پرداخته شده است.

محمدحسین سعادت این کتاب را در 1334 قمری نوشته است. متن نسخۀ تاریخ بوشهر در دفترچه‌ای از نوع دفاتر 200 برگی جدید، با جلد مقوایی سرمه‌ای رنگ نوشته شده است. نوع کاغذ صفحات پایانی نازک و خط‌دار است و به همین دلیل خواندن متن را کمی مشکل کرده است. متن کتاب به خط نسخ با مرکب سیاه و آبی نوشته شده است، اما در حاشیۀ برخی صفحات یا لابلای سطور، یادداشت‌ها و تکمله‌هایی به خط شکسته افزوده شده است. در پاره‌ای موارد برخی یادداشت‌ها بر برگه‌های کوچک‌تری نوشته شده و لای اوراق نصب شده است.

محمدحسین سعادت در این اثر ارزشمند سبک نگارش ویژۀ خود را دارد. با وجود سادگی ادیبانه می‌نویسد. قلم او حال و هوای ادبیات مشروطه را دارد. شاید چون هنوز ساده‌نویسی در آغاز راه است و زبان معیار کاملاً شکل نگرفته است، قلم مؤلف گاهی متأثیر از گونۀ زبانی رایج در جنوب ایران و به ویژه گویش بوشهری است. گاه نیز جملات و کلمات در معنایی خاص به کار رفته‌اند.

متن کتاب دربردارندۀ اطلاعات ارزشمندی در حوزه‌های مختلف نیز هست که این اطلاعات را می‌توان در موراد ذیل طبقه‌بندی کرد:

نهادها و مؤسسات تمدنی جدید مانند احصائیه، قرنطینه، خط آهن و راه آهن؛ ابزار و وسایل جدید مانند اتومبیل، تلفن، چراغ برق؛ ابزار و وسایل جنگی مانند توپ دهن پرکن، توپ سوزنی اتریشی؛ اوزان و مقیاس‌های جدید و معادل‌های قدیم مانند اینچ، متر، میل، زام، فرسخ و ...؛ بادها مانند باد بارح، باد بری، باد جنوب؛ کشتی‌ها مانند کشتی بخار، کشتی تجارتی، کشتی جنگِی؛ بیماری‌ها مانند بثورات بدن، بثورات صغار؛ پول‌ها مانند روپیه، شاهی، قران؛ واژه‌های بومی مانند جَفت، شال نعمانی، مشیله و .... .

تاریخ بوشهر هرچند قسمت‌هایی از آن یادداشت‌هایی است که قبل از جنگ جهانی اول و در بوشهر نوشته شده؛ اما اصل و اساس آن مربوط به سال‌های جنگ جهانی اول و ایامی است که مؤلف در شیراز سکونت داشته است. آن هنگام بوشهر در اشغال قوای بریتانیا بود و یکی از دغدغه‌های مردم ایران در آن زمان همین امر به شمار می‌آمد. محمدحسین سعادت که خود سال‌ها ساکن بوشهر و فعال امور فرهنگی آنجا بوده، مشاهدات و اندیشه‌های خود دربارۀ جغرافیای بوشهر، اوضاع شهر بوشهر و نیز حوادث و وقایع آن دوره را در این کتاب منعکس کرده است. بنابراین هر چند قسمت‌هایی از این کتاب دربردارندۀ تاریخ شبه جزیرۀ بوشهر از عهد باستان است و نیز مباحثی از دورۀ افشاریه، زندیه تا نیمۀ نخست قاجاریه را که مربوط به بوشهر است، ارائه می‌نماید؛ اما این بخش از مطالب او مأخوذ از منابع تاریخی و جغرافیای تاریخی است.