معرفی کتاب

این کتاب دربردارندۀ مجموعه‌ای از مقالات، نقدها و تفسیرها دربارۀ زندگی و همچنین شعرهایی برای مهدی اخوان ثالث است.

مهدی اخوان ثالث (زاده اسفند ۱۳۰۷، مشهد، درگذشته ۴ شهریور ۱۳۶۹، تهران) شاعر پرآوازه و موسیقی‌پژوه ایرانی بود. نام و تخلص وی در اشعارش «م. امید» بود. مهارت اخوان در شعر حماسی است. او درون‌مایه‌های حماسی را در شعرش به کار می‌گیرد و جنبه‌هایی از این درون‌مایه‌ها را به استعاره و نماد مزین می‌کند.

به گفته برخی از منتقدین تصویری که از م.امید در ذهن بسیاری به‌جا مانده این است که او از نظر شعری به نوعی نبوت و پیام‌آوری روی آورده و از نظر عقیدتی آمیزه‌ای از تاریخ ایران باستان و آراء عدالت‌‌خواهانه پدید آورده‌ و در این راه، گاه ایران‌دوستی او جنبه نژادپرستانه پیدا کرده‌ است. در واقع اخوان ثالث شعر را چنین تعریف می‌کند: شعر محصول بی‌تابی انسان در لحظاتی است که در پرتو شعور نبوت قرار می‌گیرد. اما اخوان این موضوع را قبول نداشت و در این‌باره گفته‌ است: من به گذشته و تاریخ ایران نظر دارم. من عقده عدالت دارم. هرکس قافیه را می‌شناسد ، عقده عدالت دارد. قافیه دو کفه ترازو است که خواستار عدل است ... گهگاه فریادی و خشمی نیز داشته‌ام.

دو خصوصیت برجسته شعر اخوان ثالث را از دیگر شاعران معاصر جدا می‌کند: نخست زبان غنی و پرطنین او و دیگر جنبۀ اجتماعی شعرش که تصویرهایی از زندگی و تاریخ معاصر دارد. توفیق اخوان در ایجاد یک زبان مشخص و شیوۀ بیان فصیح و مستقل ـ نه یاوه‌گویی و هرزه‌درایی تکروانه ـ از مهم‌ترین خصایص هنر او به شمار می‌رود و باید او را پیشوای سبک خراسانی جدید در شعر معاصر نامید.

اخوان در قلمرو نثر نیز جایگاه خاصی داشت. ما بیشتر می‌پنداریم که در سایۀ شعر بلند آوازۀ اخوان به نثر او ستم شده بود؛ زیرا اگر این نثر تحت الشعاع شعر او قرار نمی‌گرفت برای خودش در ادبیات منثور مقامی ویژه داشت. اخوان در تمامی نثرهای خویش رودرروی مخاطب می‌نشست و با او حرف می‌زد: »و دیگر جانم به شما بگوید که ... کجا بودیم؟ پیش از پرانتز چه می‌گفتیم؟ هان می‌گفتیم چنین فکر می‌کنم که ... » و چنان دلنشین و گرم و پیگیر می‌نوشت که خواننده را به شیرینی سخنش پایبند می‌ساخت.

اخوان با استفاده از همۀ اسالیب سنتی گپ‌ها و سخن‌ها و اختلاط‌ها و با عنایت‌های خاص، به بار شعری واژه‌ها و تکیه‌کلام‌ها و حتی نقطه‌گذاری‌ها و با توجه به اصطلاحات و تعابیر موجود در زبان‌های محلی آنگونه راحت می‌نوشت که در بسیاری از نوشته‌هایش مرز بین گفتنی و نوشتنی را از بین برده بود و پیداست که در نوشتن بدین شیوه حلاوت‌هاست.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

به جای مقدمه/ مهمان آقا بزرگ

بعضی حرف‌ها درباره م. امید/ اسلام کاظمیه

از یک نوشته/ فروغ فرخزاد

آخر شاهنامه/ ه. پارسا

تحلیلی از شعر امید/ محمدرضا شفیعی کدکنی

از یک گفتگو/ فروغ فرخزاد

این کج‌آیین قرن دیوانه/ جلال آل احمد

تناور/ م. آزرم (شعر)

تو/ م. آزاد (شعر)

پیش‌گفتاری به شعر آخر شاهنامه/ اسماعیل خوئی

آه ... ای برادر، قابیل/ سیاوش مطهری (شعر)

یاد و باد/ منوچهر آتشی (شعر)

شبنامه/ محمد زهری (شعر)

شعر اخوان ثالث/ عبدالحسین زرین‌کوب

اخوان ثالث (م.امید)/ حمید زرین‌کوب

سیری در سلوک معنوی اخوان‌ثالث/ داریوش آشوری

تحلیل شعر «مرد و مرکب»/ حسین منزوی

غروب ایرانی/ محمدعلی سپانلو (شعر)

رندی از تبار خیام/ هوشنگ گلشیری

پیشواز «امید»/ اسماعیل خویی (شعر)

دو غزل/ محمد قهرمان (شعر)

ای همه تو/ محمد قهرمان (شعر)

حقیقت بیرحم/ فریدون مشیری

مرغابی شدند و رفتند/ سیمین بهبهانی

لحظۀ دیدار نزدیک است/ نصرت رحمانی

اخوان در تداوم سنت‌ها/ احمد کریمی حکاک

زمستان «امید»/ غلامحسین یوسفی

تفسیری بر شعر «آنگاه پس از تندر»/ محمد حقوقی

ارغنون‌ساز/ عماد خراسانی (شعر)

نومیدی مردی نام او «امید»/ عماد خراسانی (شعر)

شعر اگر خوب است ..../ عماد خراسانی

با اخوان/ عماد خراسانی

نقش اخوان در تثبیت شعر نیمایی/ ضیاء موحد

گفت و شنود با/ سیمین بهبهانی

با اخوان در روزنامۀ جهان/ حسرو شاهانی

مزرعۀ اخوان/ مسعود کیمیایی

پیری، بردباری و مدارا/ مرتضی ممیز

یادی از مهدی اخوان/ علی باقرزاده

م.امید «شاعر شکست»؟/ اسماعیل خویی

چهل سال با اخوان/ یدالله قرائی

اخوان، «کویر» شریعتی/ مهدی قطبی

سوگواریه/ حمید مصدق (شعر)

آخرین دیدار/ مظاهر مصفا

وجود حاضر غایب هنرمندان/ کمال رجاء

سوم برادران سوشیانت/ محمدرضا خسروی

زبان حماسه در شعر اخوان/ محمدرضا تنها

آن سوی کتیبه/ سیمین بهبهانی

ساختار پارادوکسی یک شعر/ بهرام پروین گنابادی

نگرشی بر شعر «رنگ یا بی‌رنگی»/ کامران جمالی

افسوس که او به به دارازای عمر .../ فریدون مشیری

به یاد آن روستایی زمزمه‌کننده/ محمود عنایت

زمستان است/ رضا قنادان

ای امید/ وحید عیدگاه طرقبه‌ای (شعر)

حزنی غرّنده در زبانی پاک/ ابراهیم گلستان