معرفی کتاب

طنز برخلاف آنچه در اغلب پژوهش‌های ادبی جلوه داده شده، محدود به شکلی خاص یعنی نقد و انتقادی اجتماعی یا سیاسی نیست، بلکه می‌توان آن را به مثابۀ تنۀ اصلی درخت شوخ‌طبعی دید و در نظر گرفت که صاحب انواعی همچون هجو، نقیضه، هزل، جوک و ... است. در سرآغاز این کتاب به دقت به این موضوع پرداخته شده که واژۀ طنز از کجا و چگونه تبدیل به اصطلاحی ادبی شده و ترجمه و آشنایی با آثار ادبیات غرب تا چه اندازه در این امر نقش داشته است. پس از این تعریف‌های موجود طنز مورد نقد و داوری قرار گرفته و مشخص شده که همۀ این تعریف‌ها بدون شک حاصل ترجمۀ تعریف ساتیر است؛ این دو دریافت سبب شد تا فارغ از تعریف‌های نادرست پیشین طنز و انواع آن با دیدگاهی دیگر بررسی شود و تعریفی تازه از آن ارائه شود. علل بررسی‌نشدن طنز و انواع آن موضوع مهم دیگری است که به آن پرداخته شده تا موانع عمدۀ همیشگی و گاه مقطعی تحقیقات طنز در این‌باره نشان داده شود؛ اما از آنجا که هدف نهایی ارائۀ نظریۀ طنز بوده است، از تفصیل بی‌مورد این مباحث پرهیز شده است؛ بنابراین در ادامه با طرح و سپس نقد نظریه‌هایی که به تبیین طنز پرداخته‌اند، نخست ضرورت ارائۀ نظریه‌ای دیگر مطرح شده و پس از آن با طرح دو فرضیه، ابزاری برای تحلیل طنز فراهم شد. پس از تحلیل آثاری که متون برجستۀ طنز خوانده شده‌اند، نتیجه‌گیری‌های اولیه مرور شد تا یادآوری مجدد آن بستر مناسبی باشد برای طرح نظریۀ طنز، سپس با اثبات فرضیه‌ها این امکان پدید آمد تا سرانجام نظریۀ طنز ارائه شود.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

فصل اول: معنای قاموسی طنز و تاریخچۀ حضور اصطلاحی آن: واژۀ طنز در فرهنگ‌های فارسی، عربی و انگلیسی؛ واژۀ طنز چگونه و از چه زمانی در معنی تازه به کار گرفته شد؛ دربارۀ عباس اقبال و به‌کاربردن واژۀ طنز؛ واژۀ طنز در مجلات سخن، یغما و ... .

فصل دوم: نقد تعریف‌های طنز؛ تداوم سنتی معمول: غیرجدی‌بودن و سخن غیرجدگفتن به مثابۀ سبک‌ساری و بی‌خردی؛ کمبود اصطلاح و نبود مرزبندی روشن معنایی؛ طنز به جای همه‌چیز؛ چاره‌جویی بر اساس واقعیت موجود.

فصل سوم: تعریف طنز و نقد نظریه‌ها: طنز چیست؛ آیا طنز فقط انتقاد می‌کند؛ تعریف تازه‌ای از طنز؛ نظریه‌های موجود طنز: نظریۀ برتری / تفوق؛ نظریۀ ناهم‌خوانی/ ناهماهنگی/ناهم‌جنسی؛ نظریۀ آرامش/ رهایی؛ نظریۀ الوهیت/ربوبیت؛ مسئلۀ نظریه و نظریه‌پردازی.

فصل چهارم: تحلیل آثار: هجو؛ هزل؛ نقیضه؛ لطیفه؛ طنزهای سیاسی ـ اجتماعی؛ کاریکلماتور؛ رمان طنز؛ سوزنی سمرقندی؛ عبید زاکانی؛ شعرهای عبید؛ اخلاق‌الاشراف؛ رسالۀ دلگشا؛ رسالۀ صدپند؛ رسالۀ ده فصل؛ تذکرۀ یخچالیه؛ لطایف الطوایف؛ در کارگاه نمدمالی؛ پرویز شاپور؛ رمان دایی‌جان ناپلئون.

فصل پنجم: نظریۀ طنز.