معرفی کتاب

شعر نوگرای امروز که در امتداد تحولات گوناگون سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعۀ ایران متولد شد و رشد نمود، چه از نظر ساختار و مضمون و چه از لحاظ زبان و بیان با شعر کهن فارسی متفاوت است. شعر امروز شعر خیال و تصویر است و استعاره با عنوان یکی از عناصر تصویرساز از محورهای اساسی نوگرایی در آن به شمار می‌رود.

پژوهش حاضر سیر استعاره در شعر امروز را بررسی می‌کند. هدف آن است که برخورد متفاوت شاعران معاصران با استعاره که حاصل گریز از بدعت‌های گذشتگان و بدایع و ابتکارات شعری آنها است، به نمایش درآید تا از این رهگذر یکی از چهره‌های شعر امروز نشان داده شود و رسالتی که شاعران در حفظ میراث ادبی و نوگرایی بر عهده داشته‌اند، مورد بررسی و نقادی قرار گیرد.

در میدان این بررسی محدودگرایانه، تنها شعر پنج شاعر برجستۀ معاصر ـ نیما، اخوان، سپهری، نادرپور و شاملو ـ مورد کاوش قرار گرفته و هر آنچه آمده، بر اساس داوری بر روی شعر آنها است. ملاک این گزینش میزان تأثیرگذاری شاعران در روند نوگرایی صور خیال شعر معاصر است. نیما به عنوان آغازگر و اخوان، سپهری و شاملو به دلیل آنکه بیشترین تأثیر را در به کمال‌رسیدن این راه داشته‌اند و نادرپور با عنوان شاعری تصویرگرا گزینش شده‌اند.

حاصل این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده است:

فصل اول با عنوان کلیات به تعاریفی دربارۀ شعر، تصویر، ماهیت، مقام و کارکرد استعاره و .... اختصاص دارد.

فصل دوم با عنوان سیر استعاره در شعر فارسی از آغاز تا امروز، سیر تحول استعاره را در طول هزارۀ اول شعر فارسی نشان می‌دهد.

فصل سوم با عنوان زمینه‌های تحول در شعر امروز، به عوامل سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعۀ ایران و چگونگی تأثیر آن در ایجاد تحول در شعر فارسی اشاره می‌کند.

فصل چهارم سیر استعاره در شعر امروز، متشکل از دو بخش است. بخش اول: «نگاهی به ساختار استعاره در شعر امروز» که از ساخت استعاره در شعر امروز سخن می‌راند. بخش دوم « استعاره در شعر امروز به اعتبار عناصر سازنده» که در آن عناصر سازندۀ استعارۀ مصرحه و مکنیه بررسی شده و سیر تحول موجود در آنها بر اساس جریان‌های سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه مشخص شده است.

فصل پنجم نگاهی دیگرگونه به استعاره در شعر امروز را نشان می‌دهد. این فصل چهار بخش را دربردارد. موضوع بخش اول «ویژگی‌های زبانی استعاره در شعر امروز» است که کاربرد لغات عامیانه و فرنگی در تصاویر استعاری، ساخت ترکیبات جدید استعاری و استفاده از لغات کهن و مردۀ زبان فارسی را در ساختمان تصاویر استعاری نشان می‌دهد. بخش دوم با عنوان «ابهام در تصاویر استعاری» به ترکیب تصاویر استعاری با صنایع بدیهی چون حس‌آمیزی و متناقض‌نمایی اشاره دارد و ابهام حاصل از ترکیب این صنایع با یکدیگر را به نمایش در می‌آورد. بخش سوم «هدف از کاربرد تشخیص در شعر امروز» این بحث را نشان می‌دهد که اینگونه از استعاره در شعر امروز جنبۀ تزئینی ندارد و شاعر از آن به منظور انتقال اندیشه، فضا یا عاطفه‌ای خاص استفاده می‌کند. بخش چهارم «برجسته‌سازی در تصاویر استعاری» نشان می‌دهد که چگونه جادوی استعاره در نتیجۀ هنجارگریزی معنایی منجر به برجسته‌سازی هنری شده است.

نتیجۀ این بررسی‌ها بیانگر این نکته است که شاعران نوگرای امروز به تدریج از زیر سایۀ سنگین تفکرات گذشتگان در بهره‌گیری از صور خیال، به ویژه استعاره بیرون آمده‌اند و انواع استعاره هر کدام جداگانه سیر تحولی را از ابتدای ظهور شعر نو تا به حال در حوزۀ ساختار و محتوا طی کرده‌اند. بر پایۀ جستجوهای حاصل شده، استعاره در شعر نوگرای امروز جایگاهی خاص دارد.

فهرست مطالب این کتاب در پنج فصل بدین ترتیب است:

کلیات (مقدمه)، سیر استعاره در شعر فارسی از آغاز تا امروز، زمینه‌های تحول در شعر امروز، سیر استعاره در شعر امروز، نگاهی دیگرگونه به استعاره در شعر امروز.