معرفی کتاب

ترجمۀ مقدمۀ مدير كل سازمان آيسسكو:

پژوهش‌گران عرصۀ ادبيات تطبيقى در دانشگاه‌هاى مختلف كشورهاى شرق و غرب اتفاق نظر دارند كه شاعر بزرگ، حافظ شيرازى از جايگاهى والا در صدر شاعران جهان برخوردار است. همچنين اتفاق نظر دارند كه ديوانش (اغانى شيراز ـ نغمه‌هاى شيراز) نه تنها از شاهكارهاى شعر پارسى يا شعر اسلامى، بلكه از شاهكارهاى شعر انسانى جهان است.

نام حافظ با نام سعدى شيرازى كه پيش از او مى‌زيسته است و نيز نام عبدالرحمن جامى كه پس از او مى‌زيسته، همراه است. اين شاعران سه‌گانۀ ايرانى از قلّه‌هاى برافراشتۀ ادبيات ايران و از مشعل‌هاى نوآورى و عرفان هستند.

آن‌كه حافظ را به «لسان الغيب» و «ترجمان الأشواق» توصيف كرده، راست گفته است؛ زيرا اشعارش چنين مى‌گويد؛ آنچنان كه دكتر ابراهيم امين الشواربى در مقدمۀ ترجمۀ عربى ديوانش گفته است.

رواج «اغانى شيراز» بى‌نظير بوده است و مردم آنقدر از آن استقبال كرده‌اند كه كمتر از اشعار ديگر شاعران چنين استقبالى ديده شده است. به طورى كه همگان بر خواندن و تكرار آن اشعار همت گماشته‌اند و آن معانى زيبايى كه ابيات و عبارات ديوان دربردارد، براى آنان خوشايند آمده است و آن را معجزه‌اى دانسته‌اند كه زبان‌ها از اينكه مانند آن را بياورند، ناتوانند و دل‌ها از بافت و قالب‌ريزى همانند آن عاجزند.

جاى شگفتى نيست اگر مى‌بينيم حافظ به اين درجۀ والا از نوآورى و لطافت در معانى و عمق در انديشه‌ها و شفافيت در خيال رسيده است؛ دليل اين ارجمندى، نبوغ و استعداد بى‌مانند اوست؛ زيرا ديوان اشعارش دربردارندۀ امور فراوانى است كه مهم‌ترين آنها تضمين ضرب‌المثل‌ها، حكمت‌هاى قرآنى و همچنين مفاهيم عرفانى است. او در آن الفاظ، بسيارى از حقايق ظريف عرفانى را به وديعت گذاشته است و عميق‌ترين افكار و مفاهيم و آراى فلسفى را از خلال اسلوب‌هاى مجاز، كنايه و استعاره (كه نزد او به بالاترين سطح فصاحت و بلاغت و بيان مى‌رسد) عرضه كرده است؛ آنچنان كه دربارۀ او گفته‌اند: او برترين شخصى است كه مفاهيم عرفان عملى و نظرى را با اسلوب هنرى و غير مستقيم بيان كرده است؛ به گونه‌اى كه او را در آسمان شعر، پيشرفته و شيرين و دلكش اوج مى‌دهد و وجدان انسان را به حركت درمى‌آورد و احساسات آدمى را بيدار مى‌كند و وجودش را از خرسندى و آرامش و اطمينان سرشار مى‌سازد.

از رويدادهاى ادبى مورد توجه كه هنوز به گونه‌اى عميق علل آن بررسى نشده، اين است كه عرب‌ها خيلى دير حافظ را شناخته‌اند. او در قرن هشتم هجرى مى‌زيسته و در ذهن و زبان مردم زمان خويش جارى بوده است. پس از خود نيز دنيا را، در همۀ اقطار دور دست آن، با هنر خويش پر كرده است: از سرزمين ايران و ماوراءالنهر گذشته و از قارۀ آسيا گرفته تا غرب هند و شرق آسياى صغير را در نورديده است. با اين همه هنوز ديوانش به زبان عربى ترجمه نشده بود، تا اينكه در اواخر نيمه دوم قرن بيستم به قلم دكتر ابراهيم امين الشواربى و با مقدمۀ استادش آقاى دكتر طه حسين، در دانشكدۀ ادبيات دانشگاه قاهره اين كار صورت پذيرفت. ترجمۀ عربى ديوان حافظ شيرازى براى نخستين بار در قاهره و پس از آن در تهران منتشر شد. پس از چند سال چاپ سوم آن كه دربردارندۀ متن فارسى و ترجمۀ عربى بود، در تهران تجديد چاپ شد؛ اما اروپاييان ديوان حافظ شيرازى را از اواخر قرن نوزدهم ميلادى شناخته و شعر حافظ را ترجمه كرده بودند. اولين ترجمۀ ديوان با عنوان گزيده‌هايى از شعر حافظ به زبان انگليسى، سپس آلمانى و فرانسوى پديد آمد.

شكى نيست عوامل و عللى وجود دارد كه موجب شده است ديوان حافظ شيرازى، بلكه ديوان شاعران بزرگ ايرانى، مانند سعدى، خيام و جامى تا پيش از هفتاد سال گذشته، به زبان عربى براى خوانندگان عرب‌زبان منتشر نشده است.

حافظ بى‌گمان از محبت و تسامح و مساوات ميان افراد بشر دم زده است و زيباترين اشعارش را دربارۀ محبت انسان نسبت به برادر و هم‌نوعش به نظم درآورده است؛ در حالى كه از موانعى كه جلوی نفوذ به جوهر نفس را مى‌گيرد، گذشته است. به همين دليل مى‌توان گفت او شاعر انسانيت است. انسانيتى كه به ارزش‌هاى تسامح و هم‌زيستى و گفتگوى ميان فرهنگ‌ها و تمدن‌ها ايمان دارد و به مبادى و اصول اخوت انسانى بشارت مى‌دهد. او در بسيارى از اشعارش به كنارگذاشتن اختلافات و گرايش‌ها و ستيزها دعوت مى‌كند.

اين كتاب براى ما شاهكارى از شاهكارهاى شعر فارسى اسلامى و انسانى را جلوه‌گر مى‌سازد و نوآورى شاعرى بى‌مانند را جاويدان مى‌سازد؛ شاعرى كه بعيد است روزگار مانند او را بياورد و ما امروزه به خواندن اشعارش و ژرف‌انديشى در آن و استفاده و راهيابى با آن به سوى حقايق در اين خفقان طاقت‌فرسا نيازمنديم. اميد است كه با آن اشعار به حكمت دست يابيم و آرامش دل به دست آوريم و از زيبايى شعرى كه حافظ شيرازى با آن نغمه‌سرايى كرده و از نغمه‌هاى غم‌انگيز و شادى‌آور و پژواک نيرومند و ژاله‌هايى كه همانند قطره‌هاى اشک است و همه جا را پر كرده، بهره‌مند شويم. اين همان پيام حافظ به انسانيّت امروز و آينده است.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

مقدمۀ مدير كل سازمان «آيسسكو»؛ ترجمۀ مقدمۀ مدير كل سازمان آيسسكو.

فصل نخست: زندگى حافظ:  درآمد، خانوادۀ حافظ، دلبستگى حافظ به شيراز، مذهب حافظ، حافظ در چه زمينى روييد و چگونه گل كرد، حاكمان شيراز در زمان حافظ، ابواسحاق، امير مبارزالدين، شاه شجاع، سلطان زين‌العابدين، شاه يحيى، شاه منصور، درگذشت حافظ و سرگذشت آرامگاه.

فصل دوم: انديشه‌هاى اجتماعى و عرفانى حافظ:

جست‌وجوگرى و پويايى ذهن حافظ، پير ـ پير مغان، عشق، رندى، دوگانگى‌هاى حافظ.

فصل سوم: سخن حافظ:

زيبايى‌شناسى سخن حافظ، واكاوى نمونه‌ها، واژه‌هاى ويژه، بهره‌گيرى حافظ از سخن‌سرايان ديگر، تعداد سروده‌هاى حافظ، پيوند عمودى غزل‌هاى حافظ، طنز.

فصل چهارم: دلايل رويكرد گستردۀ مردم به شعر حافظ:

چرا مردم ايران با ديوان حافظ فال مى‌گيرند؟

فصل پنجم: ستايش برخى از نام‌آوران جهان از حافظ شيرازى:

آ.ج.آربری و .... .

در پایان کتاب نیز پی‌نوشت، کتاب‌نامه و نمایه آمده است.