معرفی کتاب

زبان پارسی دری زبان شعر و هنرآفرینی است؛ گویی در نهاد و سرشت این زبان، سرودن و شعرگفتن آمیخته شده است. این دیگر جزء طبیعت ذاتی این زبان است و نه تنها پارسی‌زبانان که حتی آنانی که پارسی، زبان دومی ایشان بوده، بدین زبان شعر سروده‌اند و دیوان دارند و نه تنها مشوق شاعران و سخنوران پارسی‌گوی بوده‌اند که خود نیز بدان پرداخته‌اند.زبان پارسی به ما همه چیز داده است. این زبان بسان چتری بسیار پهن، همۀ سرمایه‌های تمدنی و فرهنگی ما را از گاه باستان تا امروز در سایه‌اش نگه‌داشته است. به همان سان که زبان پارسی دری در کنار زبان عربی زبان دوم فرهنگ و تمدن اسلامی است، همچون آن زبان چهرۀ قدسی و آسمانی داشته است و مسلمانان پارسی‌زبان با همان چشمی که به زبان عربی می‌نگریسته‌اند، به این زبان هم نگاه می‌کردند.

پیوند این زبان با اسلام حتی در دوران معاصر هم زنده و پابرجاست و جلوه‌های رنگین دارد؛ چنان‌که در دورۀ استبداد استالینی «در سال‌هایی که در کشورهای مرکزی قرآن را [به زور] از میان مردم جمع کرده بودند، مادران زیر سر نوزادان‌شان دیوان حافظ می‌گذاشتند و مؤمنانی که می‌خواستند نماز بگذارند؛ اما آن را از کسی نیاموخته بودند، رو سوی قبله می‌کردند و دو غزل از حافظ می‌خواندند» و به همین‌گونه در میان مسلمانان چین امروز هم شرط بزرگ پیشوای مذهبی، دانستن زبان پارسی دری است.

تنها زبانی که در پارس پیدا شده و بالیده و سپس گسترش یافته، زبان پهلوی است؛ اما زبان‌های عمدۀ ایرانی کهن و میانه که دربردارندۀ اوستایی، سغدی، خوارزمی، بلخی، تخاری و ختنی می‌شود و همچنان زبان‌های جدید ایرانی چون پارسی، پشتو و .... بیشترینۀ آنها در شرق فلات ایران پیدا شده‌اند؛ بنا بر آن هسته‌های اصلی پیدایش زبان‌های ایرانی در ورارود بوده است. این هم شاهد دیگری است بر اینکه جغرافیای بالندگی زبان پارسی دری در شرق فلات ایران یعنی خراسان و ورارود است و خود از زبان‌های عزیز و ارجمندی است که سازندگان و آفرینندگان اصلی آنها همچون جوشندۀ زبان‌ها در جغرافیای فرهنگی ما عمل کرده‌اند.

زبان مکتوب پارسی دری با توجه به کهن‌ترین متن موجود تاریخ‌دار آن، عمری نزدیک به 1100 سال دارد. پیشینۀ تکوین این زبان اگر پس از اسلام باشد، 1400 سال از آن می‌گذرد و اگر بر روی قرینه‌های پذیرفتنی پیش از اسلام و در عصر ساسانیان دانسته شود، بیشتر از آن می‌گذرد. به هر حال این اتفاق چه پیش از اسلام و چه پس از اسلام رخ داده باشد، به گفتۀ ژیلبرلازار فرانسوی «حادثه‌ای بزرگ در تاریخ جهان به شمار می‌آید».

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پارسی دری در یک نگاه، خاستگاه یا منشأ، زادگاه، نام‌های این زبان و معناهای آن، اسلام و پارسی دری، خلیفه‌های عباسی و زبان پارسی دری، الفبا و خط پارسی، پارسی دری در چهار سدۀ نخستین هجری، نخستین‌ها و کهن‌ترین‌ها، پارسی دری زبان رسمی، گسترۀ جغرافیایی، نفوذ در دیگر زبان‌ها، نفوذ دیگر زبان‌ها، در میان پارسی‌نویسان، کتیبه‌های فراز گورها و بناها، سخنور بانوان، مخالفت با پارسی دری، در سکه‌ها و مهرها، در افغانستان، واپسین گفتار و کتاب‌نامه.