معرفی کتاب

این کتاب در سال 1316 منتشر شد. چاپ حاضر افست نسخۀ شخصی تقی‌زاده از همان چاپ است که اصطلاحات و اضافات او را نیز در حاشیۀ صفحات دربردارد.

سیدحسن تقی‌زاده در دیباچۀ این کتاب می‌گوید: «در 17 سال قبل مطالعاتی در باب سال و ماه قدیم ایرانی برای مسوّد این اوراق پیش آمد و به این مناسبت یادداشت‌هایی راجع به این موضوع از کتب شرقی و غربی جمع شد. این یادداشت‌ها در گوشه‌ای افتاد و اشتغالات دیگر موجب متروک ماندن آنها در طاق نسیان گردید تا اینکه در این اواخر ضمن مرور به اوراق و مسودات سابق نظری به آنها انداخته و دریغم آمد که این ملتقطات را که نتیجۀ زحماتی ممتد و محصول اقتطاف از خزائن کتب ممالک مختلفه بود، دور انداخته و دفتر از آن گفته‌ها بشویم؛ بنابراین بر آن شدم که این یادداشت‌ها را به صورت فصولی به سلک تحریر آورده و به شکل رساله‌ای بپیوندم تا به معرض علاقمندان این موضوع گذاشته شود».

فهرست مطالب این کتاب به قرار ذیل است:

یادداشت از ایرج افشار

دیباچه

فصل اول: سال سیار و سال ثابت که در آن مقالاتی مثل نوروز قدیم و نوروز کنونی، سال ثابت، کبیسه و کیفیت اجرای آن، علت اجرای کبیسه، کیفیت عمل کبیسه، موقع اجرای آخرین کبیسه، بی‌ترتیبی امر کبیسه و .... آمده است.

فصل دوم: تکامل و تحولات تدریجی گاه‌شماری ایرانی که در آن مقالاتی مثل اختلاف گاه‌شماری نسبت به ازمنه، راجع به قسمت‌های سال، راجع به آغاز سال، راجع به حساب و طول سال و .... آمده است.

فصل سوم: تأثیر تمدن‌های مجاور در گاه‌شماری ایرانی گه در آن مطالب گاه‌شماری هندی، گاه‌شماری بابلی و گاه‌شماری مصری آمده است.

فصل چهارم: سنجش مقدمات و استخراج (نتیجه) که مطالبی مثل اشکال مختلفه و مدارج مختلف، سه دورۀ عمدۀ گاه‌شماری‌های متوالی، مراحل تکامل حساب زمان، سال اوستایی قدیم، سال پارسی قدیم، سال اوستایی جدید و ... آمده است.

فصل پنجم: اجمالی از گاه‌شماری ایرانی در دورۀ اسلامی که در آن مطالب سال خراجی، سنه مالیه عثمانی و تاریخ جلالی آمده است.

در خاتمه مطالبی مثل فهرستی از اعیاد و ایام مشهورۀ قدیمۀ ایرانی، ماه‌های ایرانی، ماه‌های سغدی، ماه‌های ارمنی، اسامی روزهای ایرانی، اسامی روزهای خوارزمی، اسامی بروج دوازده‌گانه به فارسی، اسامی سیارات به عربی اسامی منازل قمر به فارسی و .... آمده است.

تبصره که به علوم و نجوم و احکام نجوم در ایران قدیم می‌پردازد

تکمله که دربارۀ طبع و نگارش این کتاب است.

اصل لازم که در آن فهرست اسماء رجال و فهرست اسماء کتب آمده است.