معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از سال 1937 میلادی چندین نامۀ دوستانه و علمی میان سیدحسن تقی‌زاده (دانشمند و سیاست‌مدار ایرانی، متولد 29 رمضان 1295 هجری قمری و متوفای 8 بهمن 1348 هجری شمسی) و والتر برونو هنینگ (ایران‌شناس برجستۀ آلمانی، متولد 26 اوت 1908 و متوفای 8 ژانویۀ 1967) تبادل شده است. هنینگ به سبب فرار از فشارهای آلمان نازی در انگلیس زندگی می‌کرد. خوشبختانه تعدادی از این نامه‌ها میان انبوه کاغذهای مختلف تقی‌زاده باقی مانده بود و توسط همسر آلمانی وی (ادیت/ عطیه) پیدا شده بود. اما بسیاری از اسناد و مدارک تقی‌زاده در طول سفرهای متعدد و اقامت طولانی‌مدت وی در شهرهای مختلف از جمله تبریز، تهران، استانبول، برلین و ... از بین رفته یا گم شده است. برخی از آنها نیز به سبب ملاحظات سیاسی یا از روی ترس توسط همسرش سوزانده شده است.

مکاتبات بین هنینگ و تقی‌زاده از منظر مبادلات علمی که دغدغۀ اصلی این دو دانشمند تراز اول (یکی غربی و دیگری شرقی) بوده، حاوی اطلاعات بسیار مفیدی در زمینل تخصصی مطالعات آنهاست. با این وجود این نامه‌ها می‌توانند دریچه‌ای به سوی روش تحقیق، تفکر و استدلال آنها باز کنند.

این مجموعه شامل سه بخش اصلی است:

الف) 87 نامه از هنینگ به تقی‌زاده که از 17 ژوئیه 1937 آغاز شده و تا 22 ژوئیه 1966 میلادی ادامه دارد و بیشتر آنها به خط خود هنینگ نوشته شده است. دست‌خط او عمدتاً ریز و به‌سختی قابل خواندن است؛ در نتیجه برخی از نامه‌هایی که خواندن آنها برای تقی‌زاده دشوار بود، توسط منشیان وی در مجلس سنا در صحفاتی جداگانه خوانده و تایپ شده است. برخی دیگر از نامه‌های هنینگ به دست خود او تایپ شده است. در نامه‌های هنینگ به موارد ذیل برمی‌خوریم:

1. موضوعات علمی مربوط به فرهنگ و تاریخ ایران باستان مانند تقویم‌های ایرانی، آیین مانویت و دوران زرتشت؛

2. روند نگارش «فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی»، «فرهنگ زبان خوارزمی» و شرکت در کنفرانس کتیبه‌های ایرانی؛

3. اطلاعات مربوط به زندگی شخصی وی از جمله سفر به استان فارس و برخی شکایات، سفر به آمریکا به دعوت دانشگاه کلمبیا و مسئلۀ دشواری اخذ ویزای سفر؛

4. بیان نام برخی از ایرانیان که هنینگ در لندن با آنها در ارتباط بوده است؛ همچنین از جمله توصیه‌های وی دربارۀ مجتبی مینوی تا به عنوان استاد دانشگاه تبریز در نظر گرفته شود یا آنچه دربارۀ دانشجویان ایرانی خود مانند احسان یارشاطر یا یحیی ماهیار نوابی ذکر کرده است.

ب) 43 نامه از تقی‌زاده به هنینگ که از 24 مارس 1942 شروع شده و تا 24 اوت 1962 میلادی ادامه دارد. برخی از این نامه‌ها مربوط به زمان اقامت تقی‌زاده در لندن است و چون در آن دوره او سفیر ایران بوده است و به دبیران شخصی دسترسی داشته است، طبیعتاً تمام این نامه‌ها تایپ‌شده هستند؛ اما آن دسته از نامه‌هایی که از تهران یا انگلیس یا ایالات متحده فرستاده شده‌اند، بیشتر با مداد کم‌رنگ و با دست‌خطی بسیار ناخوانا نوشته شده و غالبا شامل ضرب‌درها و اضافاتی بین خطوط است.

ج) 28 سند (نامه، تلگراف، صورت‌جلسه) ارسال‌شده میان سال‌های 1934 تا 1955 میلادی که مربوط به تهیه و چاپ «فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی»، «مجموعۀ کتیبه‌های ایرانی» و کتیبۀ سرمشهد که هنینگ خود وظیفۀ انتشار آن را بر عهده گرفته بود. این گروه از اسناد به صورت عکسی در بخش پیوست قرار گرفته است. بیشتر نامه‌های این بخش شامل مکاتبات تقی‌زاده و مقامات دولتی، از جمله نامه‌های تقی‌زاده به دکتر مصدق و پس از وی به سپهبد فضل‌الله زاهدی (در مقام نخست‌وزیر ایران)، عبدالله انتظام (وزیر امور خارجه)، عیسی صدیق و محمود حسابی (وزیران فرهنگ) و علی سهیلی (سفیر ایران در لندن) و پاسخ‌های آنهاست.

فهرست مطالب کتاب:

اشاره

پیش‌گفتار

مقدمه

بخش نخست: نامه‌های هنینگ، 17 ژوئیه 1937 تا 22 ژوئیه 1966 (شامل 87 نامه)

بخش دوم: نامه‌های تقی‌زاده، 24 مارس 1942 تا 24 اوت 1962 (شامل 43 نامه)

پنج نامۀ بدون تاریخ

بخش سوم: پیوست‌ها

تصاویر

معرفی اجمالی بعضی اشخاص

نمایه‌ها:

اشخاص باستانی و سده‌های نخستین بعد از اسلام

اشخاص معاصر

کتاب‌ها و مجلات

مکان‌ها