معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

غزالی در موضوع اصول فقه نه‌تنها به ظاهر اکتفا نکرده است، بلکه عمیقاً در آن وارد شده و به کنه و حقیقت آن دست یافته است و یکی از چهار شخصیت معروفی است که اصول و دیگر مباحث به آن ارجاع داده می‌شود و شهرت یافته است. ابن‌خلدون دربارۀ او می‌گوید: «بهترین کتابی که متکلمان بدان پرداخته‌اند، کتاب البرهان امام الحرمین و المستصفی غزالی است که هر دو اشعری‌مسلک هستند و نیز کتاب العمد عبدالجبار و شرح آن توسط ابوالحسین بصری و این چهار کتاب از ارکان و اصول اصلی این علم محسوب می‌شود».

اهمیت اجتهاد در زندگی معاصر، برای حل‌کردن وقایع زندگی روزمره است و شامل احکامی است بر اساس مقتضیات شرع و همچنین شناخت راه‌ها و روش‌ها و کیفیات آن و این از اولین دلایلی بود که نویسنده این موضوع را انتخاب کرده است. ازآنجاکه هدف آغازین این بحث اساسی در ابراز روش غزالی در اجتهاد است و این روش همان کیفیت و طریق تنظیم تفکر است و باید از هر نو اضطراب و تشویشی به دور باشد، لازم است ساختاری مشخص شود که رسیدن به هدف را آسان گرداند؛ بنابراین بحث با یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه ارائه شده است و در هر فصل و مبحث نتایج خلاصه‌هایی جامع بیان می‌شود که مرتبط با موضوع است.

در مقدمه به تعریف موضوع رساله و اهمیت آن اختصاص دارد و همچنین دلایل انتخاب موضوع و ساختار بحث ذکر شده است. سپس باب اول آغاز شده است که دربارۀ اصطلاح اجتهاد و متعلقات آن است و روش کلی برای ترتیب اقطاب علم اصول از نظر غزالی. باب اول شامل دو فصل است؛ در فصل نخست به بیان اصطلاح اجتهاد و تعریف لغوی و اصطلاحی آن پرداخته شده است. فصل دوم که به بیان روش کلی ترتیب اقطاب علم اصول از نظر امام غزالی است و شامل چهار قطب است: احکام ثمرات، ادله، شیوۀ استثمار (اجتهاد) و مستثمر (مجتهد).

در باب دوم کتاب به روش غزالی در اجتهاد پرداخته می‌شود و در چهار فصل سامان‌دهی شده است. فصل اول سخن از روش غزالی در اجتهاد از صیغۀ معلوم و منظور در دو اعتبار؛ به اعتبار عام در الفاظ که در دو مرحله است: مجمل و مبین، ظاهر و مؤول. به اعتبار خاص در الفاظ که آن نیز شامل دو مرحله است: امر و نهی و عام و خاص. سپس در فصل دوم به بحث از روش غزالی در اجتهاد از نظر فحوا و مفهوم پرداخته شده است.

در فصل سوم نیز روش غزالی در اجتهاد با روش قیاسی بررسی شده است که با سه مبحث پیوند می‌‌یابد. نویسنده کوشیده است معنای اصطلاح قیاس را در تعریف لغوی و اصطلاحی بیان کند و انواع و اقسام آن را از نظر غزالی بیاورد؛ همان‌گونه که به بیان روش اجتهادی غزالی در این زمینه پرداخته می‌شود و به ذکر علل و اسباب آن نیز پرداخته شده است.

فصل چهارم کتاب به کشف روش‌های اجتهادی خاص غزالی اختصاص دارد. این فصل با تعریف لغوی و اصطلاحی مصلحت و اقسام و انواع و ضوابط آن آغاز می‌شود و سپس به بیان کیفیت اجرای آن از نظر غزالی می‌پردازد که دارای دو وجه است: وجه اول: ارتباط آن با متن؛ زیرا مصلحت به حفظ مقاصد شریعت برمی‌گردد که در کتاب و سنت و اجماع تعریف شده است. اما وجه دوم با واقعیت مرتبط است؛ بنابراین به بیان کیفیت اجرای این روش در توضیح دو مثال پرداخته می‌شود: مثال اول: حد شارب خمر و مثال دوم: ضرب با تهمت. سپس به بیان روش اجتهادی غزالی در سطوح مختلف پرداخته می‌شود و در خاتمه به ذکر نتایج و نیز اشکالات بحث پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

باب اول: اجتهاد از نظر غزالی و روش کلی وی در ترتیب اقطاب علم اصول فقه

مقدمه

فصل اول: اجتهاد و ارکان آن

فصل دوم: روش کلی در ترتیب اقطاب علم اصول فقه از نظر غزالی

باب دوم: روش اجتهادی از نظر غزالی

مقدمه

فصل اول: اجتهاد برگرفته‌شده از صیغه و منظوم

فصل دوم: اجتهاد در قالب فحوا و مفهوم

فصل سوم: روش امام غزالی در اجتهاد از طریق قیاس

فصل چهارم: روش امام غزالی در اجتهاد از طریق استصلاح

منابع و مآخذ