معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

منوچهر آتشی (1310 ـ 1384) همواره به عنوان یکی از شاعران برجسته و اثرگذار در ادبیات معاصر ایران شناخته شده است. از او تا کنون پانزده دفتر شعر، سه ترجمه و پنج مجموعۀ نقد منتشر شده است. اما آتشی زوایای پنهانی دارد که برخی باید برخی از ابعاد انتقادی و سنجش‌گرایانۀ این شاعر بزرگ برای مخاطب ایرانی آشکار شود.

آتشی را می‌توان از جنبه‌های مختلف یکی از مهم‌ترین شاگردان نیما دانست؛ هرچند در طول حیات نیما دیداری بین این دو حاصل نشد. اگر کوشش‌های اخوان ثالث در کتاب «بدعت‌ها و بدایع نیما» بسط‌دهنده و توجیه‌کنندۀ اوزان نیمایی در برابر سنت شعر کلاسیک ایران قلمداد شود، از دیگرسو، آتشی با نوشتن مقالات و پروراندن ایده‌های نیما از لحظ نظری و هم‌زمان با سرودن اشعارش بر اساس بوطیقای نیما به طور عملی، سعی در گسترش اندیشۀ نیمایی داشته است. یکی از نشانه‌های قرابت اندیشۀ شعری آتشی با نیما، تکیۀ او بر عناصر طبیعی و بومی جنوب ایران، به‌ویژه استان بوشهر است. او به‌صراحت در این رابطه اذعان می‌دارد: «نیما در جنگل‌های تاریک مازندران، جن‌زده شده بود و من در برهوت دشتستان و کوهساران پرتیغ و تیزه‌اش، پری‌زده».

منوچهر آتشی در بحبوحۀ سیاست‌زدگی شعر در دهه‌های 1340 و 1350 خورشیدی، تمرکز خود را به خود شعر معطوف کرد و دچار کاروبار روشنفکری در شعر نشد و برخلاف شاعران ممتاز آن دهه که مفاهیم سیاسی رایج را به طور صریح در اشعارشان بازتاب می‌دادند، تن به سفارش‌های اجتماعی زمانه نداد.

آتشی میان نسلی از شاگردان نیما رشد کرد که به خواندن شعر نسل جوان‌تر رغبتی نداشتند. در زمانه‌ای که اخوان در شعر به اجتهاد می‌رسد و شاملو خود را بی‌نیاز از مطالعۀ آثار جوان می‌بیند. آتشی با اشتیاق و پیگیری از طریق قلم‌زنی در نشریات معتبر آن زمان مانند تماشا، آدینه، تکاپو، سروش و کارنامه به معرفی و شنیده‌شدن صدای شاعران هم‌عصر، جوان و نواندیش می‌پردازد که مهم‌ترین یادگار او، نام‌گذاری شاعران «موج ناب» است.

این کتاب شامل ۱۲ گفتگو با منوچهر آتشی، شاعر جنوبی می‌شود که به همت چهره‌های ادبی معاصر مانند بهرام اردبیلی، بیژن کلکی، فرامرز سلیمانی، خسرو گلسرخی، زهره خالقی، سایر محمدی و … صورت گرفته بود.

در این گفتگوها با خصلت‌هایی از منوچهر آتشی در مقام پرسش‌شونده آشنا می‌شویم و ابعاد تازه‌تری از شخصیت او را در مواجهه با مسائلی چون تاریخ، شعر و فلسفه درمی‌یابیم. آتشی در ابراز نقد به آراء و آثار نویسندگان و شاعران هم‌عصر خود به دور از تنگ‌نظری از صراحت بیان برخوردار بود. او رویدادهای ادبی و اجتماعی روزگار خویش را با نگاهی تحلیل‌گرانه و عمیق رصد می‌کرد واز تغییر و نوشدن در اندیشه و نظریات خود نمی‌هراسید.

گفتگوهای این کتاب، حضور حرفه‌ای منوچهر آتشی را در طول حیاتش در جایگاه شاعر مورد توجه پرسشگران قرار داده است. شیوۀ گردآوری این مجموعه و جستجوی گفتگوها، حاصل گشت‌وگذار در آرشیو مجلات، روزنامه‌های قدیمی و آرشیو شخصی شاعران و نویسندگان معاصر بوده است. دربارۀ چرایی گردآمدن این گفتگوها باید گفت، وجود چنین منبعی موجب می‌شود خواننده با نوع نگاه تحلیل‌گرانۀ آتشی دربارۀ ادبیات، فلسفه، تاریخ و ... در قالب یک مجموعه گفتگو بیشتر آشنا شود و سیر تفکر ایشان را در طول چهار دهه به‌خوبی دریابد. نام «سورنا» پهلوان ایرانی از این‌رو برای کتاب برگزیده شده است که تداعی‌کنندۀ روح حماسی اشعار منوچهر آتشی است و تخلص شاعر یعنی «سُرنا» از نگاه گردآورندگان دور نمانده است.

منوچهر آتشی در گفتگو با سایر محمدی، نقش شاعر و اهمیت جایگاه او را این‌گونه توصیف کرده است: «شاعر سرودخوان فردیت خودش است. اگر این فردیت، فردیتی جامع باشد، اگر این فردیت، فردیت متفکرانه و آگاهانه و زیباشناسانه در زبان باشد، در هر حال کارش مورد توجه دیگران قرار می گیرد. من این نظر را که باید عمله فرهنگ باشیم قبول ندارم. در همه زمینه‌ها، مثل تحقیق، تدریس، پژوهش و نقد می‌شود کارگر فرهنگی بود، اما شاعر کارگر خودش است».

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

و این هم آتشی ..../ گفتگو از اصغر ضرابی

گفتگو با شاعر جنوب: منوچهر آتشی/ گفتگو از اسماعیل نوری‌علا، بیژن کلکی و بهرام اردبیلی

گفت‌وشنود خسرو گلسرخی با منوچهر آتشی/ برندۀ نخستین جایزۀ بهترین کتاب شعر سال 1349

شاعران قدیمی توجهی به مردم نداشتند/ گفتگو از سیروس ادبیات (روزنامۀ رستاخیز)

برهنه به تیغ‌زار جهان شتافتن/ گفتگو از غلامحسین نصیری‌پور

شاعری پشت برگان نارنج (1)/ گفتگو از فرامرز سلیمانی

شاعری پشت برگان نارنج (2)/ گفتگو از فرامرز سلیمانی

راه نجات شاعر مقلد مرگ است!/ گفتگو از زهره خالقی و فرامرز سلیمانی

آتشی، شاعر طبیعت و تغزل/ گفتگو از مجلۀ شباب

شاعر، سرودخوان فردیت خویش است/ گفتگو از سایر محمدی

وظیفۀ شعر عوض‌کردن جهان نیست/ گفتگو از روزنامۀ شرق

آشفتگی کنونی شعر ناشی از بسنده‌کردن به دریافت‌های ژورنالیستی است/ گفتگو از احمد بیرانوند

نمایه