معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از نقشه‌ای مانده بر اشیاء و یادمان‌های پیش‌ از تاریخ، تا نقش مهر داریوش بزرگ، تا متن منظوم پهلوی اشکانی درخت آسوریک و تا فرهنگ امروز در‌هم‌تنیدگی نخل با زندگی و فرهنگ مردم ایران، جلوه‌های بارز و آشکار دارد.

نخل در بخش وسیعی از سرزمین‌های جنوبی و حوزۀ کویر ایران محصول عمده و پشتوانه اقتصادی زندگی مردم است و فناوری شیوه‌های بهره‌برداری از آن از شاخصه‌های فرهنگی منطقه به شمار می‌آید و به یک کلام هویتی فراتر از یک درخت دارد.

نشانه‌های متعددی از دیرزیستی درخت نخل در آثار تمدن ملل بزرگ عهد باستان وجود دارد که دال بر قداست و جایگاه ویژۀ آن است. موطن اصلی این درخت در بین‌النهرین و میان‌رودان یا شهر اور در کشور باستانی بابل (شمال عراق امروزی) است.

با بررسی آثار به جای مانده از عهد باستان، نخل را همراه مفاهیمی چون برکت الهی، نشان مقدسی به عنوان نماد صلح و الهۀ مورد پرستش می‌بینیم. این ارزش‌ تا جایی است که در بلوچستان ایران نخل را میراث پس از خود دانسته و این درخت را شجره وفاداری می‌دانند که پس از چهار یا پنج نسل یکی پس از دیگری «نان بدۀ» «آنان» است.

اولین نشانه‌های نخل بر روی مهر ایلام باستان دیده شده که مربوط به 4000 سال ق.م است که نشانگر قداست، حرمت و جایگاه نخل و نوید آشتی‌‌خواهی و نماد دوستی بوده است و بارزترین این آثار مربوط به حفاری‌های باستان‌شناسی در منطقۀ شهداد کرمان است که متعلق به عصر مفرغ است.

این کتاب پژوهشی است مستقل دربارۀ درخت نخل که بیشتر بر پیشینیۀ فرهنگی نخل در گسترۀ تاریخ و در پهنۀ جغرافیایی ایران تأکید دارد. نویسنده در ایرن راه از اسناد مردم‌نگاری بهرۀ بیشتری برده است و همچنین اطلاعات و شواهدی احتمالی را تهیه کرده که به برداشت‌های علمی دربارۀ نخل ایران منجر شده و در این میان برای به دست آوردن قدیم‌ترین نشانه‌های موجود در آثار و نقوش باستانی به جستجو پرداخته است. در کتاب تصاویری از نخل بر روی آثاری چون سفال‌های به دست آمده از شهداد کرمان (مربوط به عصر مفرغ)، یا جیرفت (مربوط به هزارۀ سوم قبل از میلاد) همچنین بر سفال‌های شوش یا مهر داریوش هخامنشی مشاهده می‌شود. افزون بر پیشینه و ویژگی‌های نخل، بخش عمدۀ کتاب به مناطق نخل‌خیز ایران و استفاده‌هایی که از قسمت‌های مختلف این درخت می‌توان کرد، همچنین ردپای نخل در آیین‌ها و باورها اختصاص دارد.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

1. پیشینۀ نخل

2. چیستی نخل

3. آب و نخل

4. مناطق نخل‌خیز ایران

5. ابزار کشت نخل

6. کاشت و پرورش نخل

7. بارآوری نخل

8. محافظت از نخل

9. آفات نخل

10. گاه‌شماری

11. مالکیت و برداشت محصول

12. خرما محصول درخت نخل

13. فرآورده‌های نخل

14. نخل و مسکن

15. خرما و خوراک

16. انواع ابزار و نخل

17. نخل و طب سنتی

18. نخل در آیین و مراسم

19. نخل در ادبیات شفاهی

20. نخل در ادبیات شفاهی

21. نخل در بازی

چکیدۀ کلام

جدول آوانگاری

منابع و مآخذ

تصاویر