معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از اوان انقلاب مشروطه که شماری از ادیبان و دانشوران ایران با ایران‌شناسان اروپایی آشنا شدند و باب مراوده و مکاتبه بین آنها گشوده شد، کسانی از جمله علامه محمد قزوینی، سیدحسن تقی‌زاده، محمدعلی فروغی و ... روش‌های نوین پژوهش‌های ادبی و تاریخ‌نویسی و تصحیح متون گذشته را آموختند و در ایران رواج دادند. به این ترتیب نسلی از ادیبان تاریخ‌نویس در عرصۀ فرهنگ ایران ظاهر شدند که یکی از شاخص‌ترین و برجسته‌ترین آنان شادروان عباس اقبال بود که افزون بر خدمات فراوانش، موفق به تربیت ادیب تاریخ‌گری شد به نام عبدالحسین نوایی.

دکتر عبدالحسین نوایی به سال 1302 در تهران زاده شد. دوران آموزش ابتدایی را در دبستان‌های شرف و ابن‌سینا گذراند و سپس در دبیرستان شرف مظفری دورۀ متوسطه را به پایان رسانید. دکتر نوایی از نخستین روزهایی که به دبیرستان راه یافت، شور و شوق فراوانی به مطالعۀ مطالب تاریخی و بررسی موضوعات مختلف مربوط به ترایخ ایران را در خود احساس کرد و همین شور و شوق او را واداشت تا تحصیل در شاخۀ ادبی را دنبال کند و مطالعات تاریخی را ادامه دهد. این شیفتگی و علاقۀ فراوان به مطالعۀ تاریخ پس از ورود به دانشگاه و گرفتن لیسانس ادبیات فارسی همچنان ادامه یافت و از آن پس یکسرده به تاریخ پرداخت و تا آنجا که میسر بود، کتاب‌های تاریخی را مطالعه می‌کرد تا هرچه بیشتر به گذشتۀ پرنشیب‌وفراز ایران آشنا شود.

نوایی کار پژوهش و نگارش دربارۀ تاریخ ایران را با دو موضوع آغاز کرد: یکی از آنها مسائل و موضوع‌های مرتبط با انقلاب مشروطه و دیگری نهضت باب و بابی‌گری. مقاله‌های مربوط به مشروطه و پس از آن در سال‌های 1327 و 1328 در مجلۀ «یادگار» و «اطلاعات ماهانه» منتشر شد و سال‌ها بعد با عنوان «فتح تهران» و «دولت‌های ایران از مشروطیت تا اولتیماتوم» چاپ و پراکنده شد. موضوع دوم درحقیقت تصحیح کتاب «المتنبئین» نوشتۀ علی‌قلی‌خان اعتمادالسلطنه پسر فتحعلی‌شاه و وزیر علوم در روزگار ناصرالدین شاه است. او این کتاب را به همراه سه مقاله از خود که نتیجۀ بررسی‌هایش بود، منتشر کرد.

میان دانشوران و نویسندگان روزگار قاجار، دکتر نوایی توجهی خاص به آثار محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه داشت. او بی‌آنکه نادرستی‌ها و لغزش‌های بزرگ و کوچک اعتمادالسلطنه را کتمان کند، او را پایه‌گذار پژوهش‌های جدید در تاریخ و جغرافیا و سیاست می‌دانست و یادآوری می‌کرد روش کار اعتمادالسلطنه مبتنی بر اصولی صحیح بوده است.

این کتاب دربرگیرندۀ مقالات تألیفی استاد نوایی یا مقدمه‌های ایشان بر کتاب‌های مختلف است که نظر به اهمیت علی و پژوهشی در قالب یک کتاب گردآوری شده و به علاقمندان عرضه شده است.

تخصص دکتر نوایی در تاریخ بود و هیچ‌گاه ادعای همه‌چیزدانی نکرد؛ از این‌رو همۀ این مقدمه‌ها سرشار از نکات تاریخی است و می‌توان به آنها به عنوان مقاله‌هایی تاریخی نگریست و از طریق آنها با تعدادی از متون تاریخی آشنا شد؛ حتی تعداد معدودی از این مقدمه‌ها از جمله مقدمۀ کتاب «مرآة البلدان» خود کتابی است دربارۀ محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه و آثار کاو که به قلم یک کارشناس دقیق و ناقد روزگار قاجاریه نوشته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

رجال کتاب حبیب السیر

مطلع سعدین و مجمع بحرین

آل‌مظفر

فهرس التواریخ

مقدمۀ اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل

شاه اسماعیل صفوی

شاه طهماسب

شاه عباس

شاه عباس

مقدمۀ روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دورۀ صفوی

نقد و معرفی کتاب «سخنی دربارۀ روضة الصفویه»

احسن التواریخ

خان احمدخان صفویه

اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1105 تا 1135 هـ.ق

کلیات محتشم کاشانی

نادرشاه و بازماندگانش؛ اسناد و مکاتبات سلطنتی و سیاسی و اداری

کریم‌خان زند

فتنۀ باب

ایران و جهان ج 1

ایران و جهان ج 2

ایران و جهان ج 3

شرح‌حال عباس‌میرزا ملک‌آرا برادر ناصرالدین شاه

مقدمۀ کتاب یادداشت‌های عباس‌میرزا ملک‌آرا

تذکرۀ حدیقة الشعرا

مرآة البلدان

تهران در نخستین سال‌های پایتختی

مهدعلیا جهان خانم

اسناد میرزا عبدالوهاب‌خان آصف‌الدوله

مرآة الوقایع مظفری

فتح تهران

مقدمه اسطوره اهل حق

جغرافیای تاریخی مفصل کرمانشاهان

مقدمۀ گنج دانش

مقدمۀ روزنامۀ اختر

مقدمۀ شعرهای کوچه‌باغی

فرمان‌ها و مهرهای کتابخانۀ ملی ایران

اشارتی گذرا در باب میراث مکتوب

قرائت متون تاریخی به زبان فارسی

فهرست نمایه