معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اگر به این نکته توجه شود که اجرای کاریز و راه‌اندازی مجموعه‌ای از سازه‌های مرتبط با آن می‌تواند افزون بر رونق کشاورزی و اقتصاد، به پیشرفت پژوهش‌ها و همچنین ایجاد مشاغل منجر شود، سرمایه‌گذاری در این زمینه نیز توجیه اقتصادی خواهد داشت. در زمینه‌های فنی، جزئیات بسیاری وجود دارد که می‌توان مطرح کرد.

این کتاب تنها متن شناخته‌شده به زبان فارسی دربارۀ کاریزهاست که در اواخر دورۀ صفوی توسط یکی از استادان فن کاریز در شهر جویم لار نگاشته شده است. تصحیح این کتاب با دو هدف انجام شده است: انتشار متن برای دستیابی پژوهشگران به یکی از مهم‌ترین منابع تجربیات قدما دربارۀ مباحث عملی کاریز؛ در دسترس قرارگرفتن متنی که مجموعه‌ای گسترده و گاه منحصربه‌فرد از اصطلاحات مربوط به فن کاریز در آن به کار رفته است.

نویسنده این متن «فخرالدین علیشاه حسین قسام جویمی» نام دارد. جز او یک تن دیگر به نام «محمدرفیع فخرالدین جویمی» نیز یادداشت‌های توضیحی در حواشی برخی از صفحات افزوده است که گاهی اطلاعاتی در تکمیل یا اصلاح مندرجات متن هستند. «جویم» در جنوب استان فارس در شهرستان لار قرار دارد. در متن کتاب به تاریخ نگارش آن تصحیح نشده است؛ اما چون کتابت نسخه در سال 1117 قمری بوده است، می‌توان دانست نگارش آن پیش از این دوره بوده است.

ظاهراً نویسنده از عوام بوده است و توانایی چندانی در نگارش ادبی و ظرایف آن نداشته است. در آغاز متن مطالبی از گونۀ فتوت‌نامه‌ها در آن درج شده است.

جویمی کتاب را به دوازده باب و هر باب را به چند قسم بخش‌بندی کرده است؛ اما بخش‌بندی‌های ذیل هر قسم را هم باز با عنوان «قسم» نامیده و برای بخش‌بندی‌های کوچک‌تر نیز همین عنوان «قسم» را به کار برده است.

متن تصحیح‌شده به همراه مقدمۀ کتاب در چند بخش اصلی تنظیم شده است. در مقدمۀ کتاب به معرفی نویسنده، برخی ویژگی‌های متن، معرفی نسخۀ موجود اثر و مسائل مربوط به شیوۀ تصحیح پرداخته شده است. از سویی چون در به متن بسیاری مباحث مربوط به کاریز پرداخته شده، برخی مباحث مرتبط با آب و آبیاری در ایران و به‌ویژه اطلاعات متون دربارۀ کاریز و کارکرد آن در جامعۀ گذشتۀ ایران در مقدمه مورد بررسی قرار گرفته است. بعد از متن تصحیح‌شده، در بخش تعلیقات به یادکرد مواردی پرداخته شده است که عموماً جزء دشواری‌های متن به شمار می‌آیند یا به درک دقیق‌تر متن کمک می‌کنند. این تعلیقه‌ها شامل مسائل زبانی، مسائل فنی و مواردی از این قبیل است. پیوست‌های کتاب شامل متون و اسنادی است که بیشتر آنها با مباحث متن ارتباط دارند یا برای دریافت دقیق‌تر متن به کار می‌آیند یا اسنادی برای مباحث مطرح‌شده در مقدمۀ کتاب هستند.

تنها نسخه‌ای که از این متن شناخته شده است، دستنویسی مورخ 1117 قمری است که توسط کاتبی به نام «گنجعلی بن محمدابراهیم» در شهر شیراز کتابت شده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

مقدمه

متن دستورالعمل قسامان و مقنیان

خطبه

باب اول: در بیان شناختن زمین‌ها

باب دوم: در بیان قنوات معمورکردن

باب سیم: در بیان استیفاء کارها و غیره

باب چهارم: در بیان مباحثات میانۀ ملاک و متصدیان

باب پنجم: در بیان دعاوی میانۀ ملاک و مقنیان

باب ششم: در بیان دستور کارگری

باب هفتم: در بیان دعاوی قسام و مقنی بر ...

باب هشتم: در بیان مصالح کار که ...

باب نهم: در بیان مشکلات کارها و علاج آن

باب دهم: در بیان تخمینات اجرت کارهایی که ...

باب یازدهم: در بیان لازمۀ قسام و تعیین مقنی ...

باب دوازدهم: در بیان قیمت املاک دایره ...

تعلیقات

پیوست‌ها

نمایه‌ها

کتاب‌نامه