معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در میان اسطوره‌ها، اسطوره‌ای آشناتر از پاندورا وجود ندارد؛ با این وجود هیچ اسطوره‌ای نیز تا این اندازه دچار کژفهمی نشده است. پاندورا نخستین زن یا به عبارتی شرارت زیباست. او جعبه‌ای ممنوعه را می‌گشاید، شرارت‌های جسمانیت‌یافته از آن جعبه خارج می‌شوند و تنها امید بر جای می‌ماند. جعبۀ پاندورا زبانزد همگان است و این موضوع بسیار مهم‌تر از آن است که پاندورا درواقع هرگز جعبه‌ای نداشته است.

این کتاب دربارۀ شخصیت اسطوره‌ای جذابی است که از گذشته‌های دور تا به امروز به حیات خود ادامه داده و امروزه در قالب‌های مختلفی از قبیل ملکه الیزابت، پلیس‌های فرانسوی، سنگ فیلسوف و نیز گروه جنایتکار قاتل پانزده‌ساله در فیلادلفیا ادامۀ حیات یافته است.

جعبۀ پاندورا روایتی اسطوره‌ای است که نخستین بار هزیود ـ نویسندۀ یونانی ـ آن را نقل کرده است. پس از آن ماجرای پاندورا و جعبه‌اش طی قرون متمادی انتشار یافت و هنرمندان نیز در دوره‌های مختلف دست به کار آفرینش هنری از این موضوع شدند و به استمرار تصویر پاندورا و جعبه یاری رساندند. وفور و تعدد تصاویر و روایات جعبۀ پاندورا در تاریخ هنرف توجه اروین پانوفسکی و همسرش را به اجزای نمادین این روایت اسطوره‌ای معطوف کرده است. آنها با مشاهدۀ تصاویر پاندورا و جعبه در دوره‌های مختلف، تفاوت‌هایی را مشاهده کردند؛ از جمله اینکه پاندورا در برخی تصاویر «کوزۀ بزرگی» در دست گرفته است. به همین دلیل در پی تحلیل این تفاوت‌ها برآمدند و با انتشار این کتاب در سال 1950 بحث را از نماد «جعبه» آغاز کردند و با درنظرگرفتن این موضوع که در دنیای باستان به جای «جعبه» واژۀ «کوزه» به کار رفته است، به جستجوی مسیر تغییرات این نماد اسطوره‌ای برآمدند. تعمق نویسندگان در این کتاب در متون و روایات قرون میانه، تغییراتی هرچه بیشتر را نشان داد. آنها دریافتند در سنت قرون میانه «کوزه» به جای «جعبه» نقش‌آفرینی می‌کند و محتوای آن هم «همۀ نیکی‌ها» از جمله «امید» است و نه «همۀ شرارت‌ها»؛ همچنین شخصی که در کوزه را می‌گشاید، «انسان» است، نه پاندورا. بنابراین نویسندگان هنرمندان هر دوره، اسطوره را به ظن خود تفسیر کرده و تغییر شکل داده‌اند. حتی مقارن با دورۀ رنسانس، شخصیت «امید» به‌کلی از داستان حذف شده و محتوای جعبۀ پاندورا را تنها شرارت‌ها شکل می‌دهد.

نویسندگان در این کتاب کلاف سردرگم ماجرای پاندورا و «خمره»/ «کوزه»/ «جعبه» را از هم گشوده‌اند و با تسلط بی‌بدیل خود بر متون مختلف، قمرهای جداافتاده از یکدیگر را در یک رشته و یک خط به نظم درآورده و حتی سیر تحول این اسطوره را تا دنیای معاصر نیز دنبال کرده‌اند. این کتاب به دلیل تسلط کم‌نظیر نویسندگانش بر متون فلسفی و اسطوره‌ای می‌تواند منبعی مفید برای کتاب‌شناسی موضوعات تاریخ هنر و اسطوره‌شناسی باشد. شرح خواندنی نویسندگان کتاب بر متون کلاسیک و شیوۀ کنار هم قراردادن متن‌ها در جهت فهم بهتر اسطوره، راهی است که گام‌نهادن در آن نیازمند «آهستگی» در مطالعۀ عمیق متون و یافتن سرنخ‌هایی برای گشودن معضلات اسطوره است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: پاندورا در سنت قرون میانه

فصل دوم: خاستگاه «جعبه»: اراسموس روتردامی

فصل سوم: پاندورا و امید: آندریا آلچاتی

فصل چهارم: پاندورا و جهل: روسو فیرونتینو

فصل پنجم: رم، پاندورای نخستین؛ حوا، پاندورای نخستین؛ پاریس، پاندورای نو

فصل ششم: پاندورا، «هدیۀ همگانی»، دورۀ الیزابتی و ژاک کالو

فصل هفتم: هزیود در مقابل بابریوس و همکارانش

فصل هشتم: رومانتیسیسم، کلاسیسیست و هنر ویکتوریایی

مؤخره: پاندورا بر صحنه

توضیحات مترجم