معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کشور ایران تنوع قومی و دینی فراوانی دارد؛ با این وجود طبق آمارهای رسمی بیش از 99 درصد جمعیت ایران مسلمان هستند. میان جمعیت مسلمان ایران، شیعیان دوازده‌امامی اکثریت را شکل می‌دهد و اهل سنت در اقلیت هستند. دربارۀ نسبت جمعیت شیعیان و اهل سنت ایران، آمار رسمی وجود ندارد؛ ولی با حساب تخمینی می‌توان گفت حدود هشت تا ده درصد از جمعیت مسلمان ایران اهل سنت و نود درصد شیعه هستند.

در ایران اهل سنت بیشتر در استان‌های مرزی قرار دارند و ساکنان بومی استان‌های مرکزی سنی‌مذهب نیستند. قسمتی از جمعیت اهل سنت کشور را نیز افغان‌های مهاجر به ایران شکل می‌دهند که این عده بیشتر در استان‌های مرکزی و شرقی کشور ساکن شده‌اند.

در بعضی از استان‌ها مذهب رابطه‌ای خاص با قوم دارد و تفاوت اقوام موجب تفاوت مذهب نیز می‌شود. همچنین اهل سنت ایران با وجود اشتراک در مذهب، تفاوت‌های فکری و مرامی فراوانی با هم دارند. بیشتر مردم تفاوت اهل سنت را بیشتر به لحاظ مذاهب فقهی چهارگانه یعنی حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی می‌شناسند؛ ولی افزون بر این، مذاهب اعتقادی و مرام‌های طریقتی فراوانی میان اهل سنت وجود دارد که آنها را از هم متمایز می‌کند. همچنین تفاوت دیدگاه و رویکرد سیاسی و اجتماعی و تبلیغی، بر نوع دین‌داری اهل سنت تأثیر فراوانی می‌گذارد و جریان‌ها و گروه‌های متفاوتی را میان آنها به وجود می‌آورد.

در این کتاب تلاش شده با مشخص‌کردن جغرافیای اهل‌سنت ایران، توصیفی مفید درباره‌ مذاهب فقهی و نگرش‌های طریقتی و اعتقادی مذهبی اهل‌سنت ایران ارائه شود و در ضمن جریان‌ها و گروه‌های مذهبی آنها را نیز بررسی گردد.

برای توصیف و جریان‌شناسی اهل سنت ایران، می‌توان آنها را به دو مجموعه تقسیم کرد:

1. اهل سنت شافعی: اهل سنت ایران در نیمۀ غربی و جنوب ایران پیرو شافعی هستند؛ شامل استان‌های گیلان و اردبیل (منطقۀ تالش)، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، بوشهر، هرمزگان و فارس.

2. اهل سنت حنفی: اهل سنت ایران از شمال شرقی تا جنوب شرقی کشور پیرو مذهب حنفی هستند؛ شامل استان‌های گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان.

ولی هر کدام از این دو مجموعه با وجود اشتراک اهل سنت در مذهب فقهی، از نظر مذاهب اعتقادی و طریقت‌های تصوفی تفاوت‌هایی میان پیروان هر مذهب وجود دارد؛ مثلاً تصوف و مرام‌های طریقتی موجود میان اهل سنت شافعی در غرب کشور آنها را با شافعی‌مذهبان جنوب کشور متفاوت می‌کند. همچنین رویکرد دیوبندی حنفی‌های شرق و جنوب شرقی ایران آنها را از حنفی‌مذهبان نقشبندی در شمال شرقی ایران متمایز می‌کند.

برای توصیف و جریان‌شناسی مذهبی اهل سنت ایران می‌توان موقعیت جغرافیایی آنها محور قرار داد و بر این اساس، کشور به پنج منطقۀ شمال، جنوب، غرب، شرق و مرکز تقسیم کرد و دربارۀ مرام‌های فقهی، اعتقادی و طریقتی هر منطقه سخن گفت؛ همچنین می‌توان اشتراک آنها در مذهب فقهی را محور قرار داد و سپس به توصیف جغرافیای آن مذهب پرداخت؛ اما در این نوشتار ترکیبی از جغرافیا و اشتراکات فقهی و اعتقادی و طریقتی محور توصیف اهل سنت ایران قرار داده شده است و اهل سنت به پنج مجموعه به این ترتیب تقسیم شده است:

الف) اهل سنت شمال غرب و غرب ایران شامل استان‌های گیلان، آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه؛

ب) اهل سنت جنوب کشور شامل استان‌های هرمزگان و بوشهر و فارس؛

ج) اهل سنت جنوب شرقی و شرق کشور شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی؛

د) اهل سنت شمال و شمال شرقی کشور شامل استان گلستان و خراسان شمالی؛

هـ) اهل سنت غیربومی و مهاجر در استان‌های مرکزی و پایتخت کشور.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: آشنایی با اهل سنت

تعریف اهل سنت

بخش دوم: اهل سنت ایران

فصل اول: نگاهی کلی به اهل سنت ایران

فصل دوم: اهل سنت شمال غرب و غرب ایران

فصل سوم: اهل سنت جنوب کشور

فصل چهارم: اهل سنت جنوب شرقی و شرق کشور

فصل پنجم: اهل سنت شمال و شمال شرقی کشور

فصل ششم: اهل سنت استان‌های مرکزی و پایتخت کشور

کتاب‌نامه