معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاید هیچ دریای دیگری نباشد که بیش از خلیج فارس توجه باستان‌شناسان، تاریخ‌نگاران، زمین‌شناسان، جغرافی‌دانان و سیاست‌مداران را به خود معطوف کرده باشد. سرگذشت رویدادها و حوادث خلیج فارس به کهن‌ترین زمان‌های تاریخی می‌رسد و ذکر آن در تاریخ مکتوب بشری بیش از دریاهای دیگر آمده است. موقعیت مرکزی آن در یکی از مهم‌ترین جاده‌های میان شرق و غرب، از ابتدای تاریخ اهمیت ویژه‌ای بدان داده است و نوشته‌های بی‌شماری که به ده‌ها زبان (سانسکریت، پهلوی، اوستایی، آشوری، یونانی، سریانی، رومی، عربی، اروپایی و حتی چینی و ژاپنی) دربارۀ این دریا در دست است، نشان می‌دهد که جهانیان از دیرزمان نسبت به آن علاقمند بوده‌اند.

آنچه در این کتاب مورد توجه ویژه قرار گرفته است، حضور مشاهیر دنیای قدیم اعم از انبیای الهی، پادشاهان، دانشمندان، شاعران، سیاحان و ... در سواحل و جزایر خلیج فارس از ابتدای تاریخ تا سدۀ سیزدهم میلادی است. این نوشتار با روش استنادی و کتابخانه‌ای و با تکیه بر متون و مقالات ایرانی و خارجی به بررسی این مهم می‌پردازد.

خلیج فارس همواره از نظر موقعیت جغرافیایی ویژه و واقع‌شدن بر گذرگاه تمدن‌های بزرگ، اهمیت سوق‌الجیشی و بسیاری از خصوصیات دیگر یکی از حساس‌ترین مناطق گیتی از جهات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی بوده است. گفتار اول کتاب اختصاص به درآمدی بر جغرافیای تاریخی خلیج فارس دارد.

راولینسون از قول مورخان معتبری همچون هرودوت می‌گوید صحنۀ خلیج فارس و سرزمین‌های اطراف آن، محل رشد و نمو و تکامل انسان‌ها بوده است و پیامبران بزرگ، در حوالی و اطراف آن ظهور کرده‌اند. کشفیات باستان‌شناسی سال‌های اخیر در دو طرف سواحل شمالی و جنوبی دریای پارس ثابت می‌کند این پهنۀ آبی یکی از مهم‌ترین و شاید نخستین مرکز سکونت انسان‌ها می‌باشد و مرکز تبادل تمدن‌های زیادی بوده است. در گفتار دوم کتاب حضور برخی از انبیا در خلیج فارس بر اساس اسناد بررسی شده است؛ از جمله حضرت خضر، ذوالقرنین و حضرت یونس (ع).

در ایران نخستین بار پیشدادیان کشتی ساختند و به گشت‌وگذار در خلیج فارس و نواحی ساحلی آن پرداختند. بر اساس افسانه‌های پارسی اولین ایرانی که به این کار دست یازید، «جمشید» پادشاه پیشدادی بود که با کشتی بر آب‌های دریای پارس گذر کرد و از کشوری به کشور دیگر رفت. در گفتار سوم کتاب حضور پادشاهان و سلاطین در خلیج فارس بررسی شده است.

در دورۀ پیش از اسلام، گزارش مبسوطی از بازدید و سفر سیاحان از بازدید و سفر سیاحان بلاد مشرق‌زمین از خلیج فارس در دست نیست و تنها می‌توان به روایت «اسکیلاکس کاریاندی» اشاره کرد. اما بعد از اسلام جهان‌گردان و سیاحان بسیاری از خلیج فارس دیدن کرده و سخن گفته‌اند. در گفتار چهارم به سفرهای علمی سیاحان و جهان‌گردان در دوران اسلامی به خلیج فارس پرداخته شده است که عبارت‌اند از: ابن‌خردادبه، ناصرخسرو، سعدی شیرازی و ابن‌بطوطه. در گفتار بعدی نیز دربارۀ سفرهای علمی سیاحان و جهان‌گردان مغرب‌زمین از خلیج فارس از جمله نئارخوس، بنیامین تودلایی و مارکوپولو سخن گفته شده است.

برای مردمان باستان به‌ویژه ساحل‌نشینان، دریا همواره پهنه‌ای پررمزوراز بوده که با جانوران افسانه‌ای و داستان‌های حیرت‌انگیز گره خورده است. در گفتار پایانی کتاب داستان‌های شگفتی مربوط به خلیج فارس روایت شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

گفتار اول: درآمدی بر جغرافیای تاریخی خلیج فارس

گفتار دوم: انبیای الهی

گفتار سوم: پادشاهان و سلاطین جهان

گفتار چهارم: سیاحان اهل مشرق‌زمین

گفتار پنجم: سیاحان اهل مغرب‌زمین

گفتار ششم: داستان‌های شگفت

گزیدۀ منابع