معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ایل قشقایی از آن گروه از ایلات و عشایر ایران است که در حال حاضر داده‌ها و دانسته‌های تاریخی دربارۀ آن ـ اعم از خاطرات و اسناد و تا حدودی نیز تحقیق و پژوهش ـ به حدی در دسترس قرار گرفته و منتشر شده است که بتوان گفت از نقش و اهمیت آن در تحولات ایران معاصر شمه‌ای در دست است. آنچه در این کتاب آمده، مختصری است از رویدادهای ایل قشقایی که به قلم میرزا نصرالله دبیری به نگارش درآمده است.

میرزا نصرالله دبیری فرزند میرزا شیرزاد متولد 1269 هـ.ش اصالتاً از اهالی شیخ هابیل کهگیلویه بود. نویسنده خود را متولد طایفۀ کشکولی معرفی می‌کند و می‌نویسد که در سال 1335 هـ.ق وقتی ابوالفتح‌خان کلانتری طایفۀ کشکولی را بر عهده داشت، به علت هرج‌ومرج در ایالت فارس، چون در آن سال صولت‌الدوله به علت مخالفت با سیاست دولت انگلیس مجبور می‌شود تقریباً به مدت سه‌سال در گرمسیر فارس یعنی فیروزآباد، بلوک قیر و کارزین، اربعه و سبعه‌جات در املاک خود اقامت کند؛ پس ابوالفتح‌خان کشکولی نیز به همراه بخشی از طایفۀ کشکولی با صولت‌الدوله به گرمسیر می‌رود، میرزا نصرالله دبیری نیز همراه ابوالفتح‌خان بود.

در سال 1338 قمری به عنوان منشی به خدمت صولت‌الدوله در می‌آید. وی که به مدت دوسال به منشی‌گری در دستگاه صولت‌الدوله اشتغال داشته است. در سال 1339 هـ.ق منشی حمزه‌خان کلانتر طایفۀ کشکولی کوچک می‌شود.

میرزا نصرالله دبیری در سال‌های پس از شهریور 1320 مدتی به جنوب فارس می‌رود؛ در این زمان همسرش مرجان بی‌بی دختر عسکربیک پسر نجفقلی‌خان کشکولی از دنیا می‌رود و همسرش را در حوالی افزر به خاک می‌سپارد. پس از فوت مرجان بی‌بی، فرزندانش با دایی‌شان حمزه‌خان همراه می‌شوند و مادربزرگ‌شان که همسر عسکربیک کشکولی بود، در غیاب پدرشان بچه‌ها را سرپرستی و نگهداری می‌کند. آنها به قشلاق بیکرز میشان و به ییلاق جوخله در کمهر کوچ می‌کنند. سرانجام خانوادۀ میرزا نصرالله از سال 1332 هـ.ش به کامفیروز می‌روند و در مزرعۀ خرم‌مکان در کنار منزل سیدمحمد دبیری فرزند سیدبهزاد ساکن می‌شوند. میرزا نصرالله مدتی در برشنه منشی و مکتب‌دار نادرخان کشکولی بود و به دختر او شهربانو بی‌بی همسر شهبازخان کشکولی درس می‌داد. میرزا نصرالله مدتی هم نزد الیاس‌خان کشکولی، شاپورخان و حاج فرج‌خان کشکولی سمت منشی‌گری و دبیری داشت. او در سن 74 سالگی در سال 1343 هـ.ش فوت می‌شود و در خرم‌مکان کامفیروز به خاک سپرده می‌شود.

این مجموعه مشتمل بر بازنویسی و تصحیح یک نسخۀ خطی در ارتباط با تاریخ ایل قشقایی به قلم میرزا نصرالله دبیری است. رویدادهایی که در این نسخه به آن اشاره شده را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد: الف) قسمتی که خود نویسنده در ابتدا و انتهای این مجموعه روایت کرده است و تبارنامۀ خاندان ایل‌بیگان و ایلخانان قشقایی و تبارنامۀ خوانین کشکولی بزرگ، کشکولی کوچک و قراچه تا زمان حیات نویسنده را شامل می‌شود.

ب) قسمت دوم شامل رویدادهایی است که نویسنده از قول حاج عباسعلی‌خان کشکولی نقل کرده است و در موارد متعدد نام خود را بدین‌گونه «اینجانب حاج عباسقلی‌خان» یا «بنده» آورده است. در خلال آن نویسنده از دوران داراب‌خان و رقابت‌های بین او و سلطان‌ محمدخان و حاج نصرالله‌خان و سپس به کشمکش‌های تصاحب قدرت اشاره می‌کند و آن‌گاه وقایعی از جمله شرح جنگ قشقایی‌ها با انگلیسی‌ها را تا پایان مخاصمه و درگیری‌ها.

در ارتباط با روایت جنگ صولت‌الدوله با نیروهای پلیس جنوب و ائتلاف مخالف به دلیل اینکه دبیری خود از همراهان نیروی هوادار صولت‌الدوله بوده، گاه اطلاعات منحصربه‌فردی را ارائه کرده است. از جمله ذکر فهرست مفصلی از افراد و طوایف همراه صولت‌الدوله و ذکر رویدادهای دوران زندگانی صولت‌الدوله از پایان جنگ 1337 قمری تا 1339 قمری و مأموریت شیرزادبیگ دزکردی و میرزا نصرالله دبیری برای استرداد املاک صولت‌الدوله و ابوالفتح‌خان کشکولی.

از دیگر نکات بارز این مجموعه شرح ماجرای زنی از طایفۀ کشکولی به نام طرلان (کربلایی طری) و شرح‌حال تیره‌های طایفۀ دره‌شوری و فرزندان ایاز کیخا و نیز شرح تبارنامۀ میرزایان دره‌شوری که غالباً شیخ هابیلی بوده‌اند. دربارۀ بیماری همه‌گیری آنفلوآنزا در سال‌های پایانی جنگ نیز مطالبی آمده است و نام برخی از افراد که در اثر ابتلا به این بیماری فوت شدند، ذکر شده که در دیگر منابع نیامده است. با تمام این تفاصیل دبیری نامی برای کتاب خود انتخاب نکرده یا در صورت نام‌گذاری به احتمال زیاد صفحۀ اولیۀ آن از بین رفته است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت دبیر مجموعه

شرحی کوتاه از زندگی میرزا نصرالله دبیری

فصل اول: تبار ایلخانان

فصل دوم: ریاست داراب‌خان بر ایل قشقایی در سال 1304 هـ.ق

فصل سوم: ذکر وقایع در ایلات و عشایر قشقایی

فصل چهارم: ذکر وقایع سنۀ 1336 هجری

پیوست‌ها

شجره‌نامه‌ها

تصاویر

نمایه‌ها