معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سرزمین کاشان در دامنۀ رشته‌کوه‌های مرکزی ایران و در حاشیۀ غربی دشت کویر گسترده شده است. این سرزمین از طرف شمال غربی به قم، از جنوب به اصفهان، از جنوب شرقی به اردستان و نایین، از مغرب به محلات و سلطان‌آباد (اراک)، از جنوب غربی به خمین و گلپایگان و از مشرق به دشت کویر محدود می‌شود. دو رشته‌کوه به موازات یکدیگر از شمال غربی کاشان رو به جنوب کشیده شده که به کوه‌های اردستان و نایین پیوسته‌اند. رشتۀ اول از مشهد اردهال، قمصر، نطنز، نراق، جوشقان قالی و میمه می‌گذرد و به اردستان ختم می‌شود.

این کتاب دو بخش دارد. در بخش اول گسترۀ جغرافیایی، سابقۀ تاریخی و جایگاه تمدنی این شهر بررسی شده و در بخش دوم به طور مبسوط به مردم‌شناسی، فنون مختلف در دوره‌های تاریخی و صنایع دستی این شهر پرداخته شده است. نویسنده جزئی‌ترین مسائل زندگی مردم کاشان را زیر ذره‌بین خود قرار داده است. در واقع این کتاب کمکی است به ارتقای شناخت خواننده از کاشان و پیشینۀ تاریخی و فرهنگی‌اش.

فصل اول کتاب دربارۀ سرزمین کاشان است. این سرزمین از نظر جغرافیایی به دو منطقۀ مجزا تقسیم می‌شود. نخست قسمتی به نام کویرات، ریگ بوم و کم آب و گرم که هم‌مرز با دشت کویر است و قسمت دیگر بخش کوهستانی، خوش آب‌وهوا و خنک که در دامنۀ کوه‌ها و در دل دره‌های باطراوت کوهساران کرکس قرار دارد. در این فصل نویسنده دربارۀ گسترۀ جغرافیایی کشان در دورۀ باستان، کاشان پیش از تاریخ و سابقۀ باستانی و تاریخی سیلک مطالبی را بیان کرده است.

مراکز مختلف ایران در آغاز هزارۀ سوم پیش از میلاد تابع تأثیراتی نابرابر بود که از نواحی گوناگون بیرون از فلات بر آن وارد می‌شد که گاهی از جنوب و زمانی از شمال شرقی می‌آمد و موجب تغییراتی در تمدن پیشین ایران می‌شد و تا حدی سبب آشفتگی یا تعدیل وضع هزارسالۀ آن می‌گردید. برای نمونه تمدنی که در نیمۀ دوم هزارۀ چهارم پیش از میلاد در بین‌النهرین شمالی ظهور کرد، سبک کوزه‌سازی فاخر را پذیرفت و توسعه داد. شکل کاسه‌ای و تزئینات منقوش این شیوۀ کوزه‌سازی نشان می‌دهد که ظاهراً برگرفته از مرکز ایران است و به طور مشخص بهترین آنها در سیلک و حصار شناخته شده است. فصل دوم کتاب دربارۀ پیوندهای سیلک با خارج و تأثیرات خارجی بر آن است.

کشف سکه‌های نقره متعلق به یکی از ساتراپ‌های هخامنشی به نام مازاریوس، همراه با کشف سکه‌های یونانی متعلق به سدۀ ششم پیش از میلاد در روستای مرق واقع در کوهستان غرب کاشان نشان از اعتبار منطقه در دوران باستان است. فصل پایانی بخش اول اختصاص به بررسی کاشان و سیلک از هخامنشی به بعد دارد.

تپه‌های سیلک کاشان نشان می‌دهند که این نقطۀ جغرافیایی یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های انسان فرهیخته و اندیشمند بوده است. کهن‌ترین نشانه‌های استقرار انسان پیش از تاریخ در تپۀ سیلک مربوط به 5500 سال پیش از میلاد است. دورۀ باستان و دورۀ تاریخی سرزمین ایران از جمله خطۀ کاشان را حدود دو هزار سال تخمین زده‌اند؛ از این‌رو پویایی فرهنگ مردم کاشان تا به امروز حدود 7500 سال تداوم داشته است. فصل چهارم کتاب دربارۀ تداوم پویایی فرهنگ مردم کاشان در طول تاریخ است.

یکی از اشتغالات مردم کاشان، آران و بیدگل در طول تاریخ کشت تنباکو بوده است. در فصل پنجم به مراحل سنتی کاشت، داشت و برداشت تنباکو اشاره شده است. فصل ششم کتاب اختصاص به جلوه‌های غیرمادی فرهنگ سنتی مردم کاشان در طول تاریخ دارد. در این فصل دربارۀ مباحثی چون تقویم فعالیت‌های تولیدی روستایی، تقویم آیین‌ها و مراسم و مناسک مذهبی و ملی و مردمی، پدیده‌های زیبایی‌شناختی، بازی‌ها، خط و کتابت، زیورها، باورها، مثل و .... نکاتی مطرح شده است. فصل پایانی کتاب اختصاص به بحث دربارۀ صنایع دستی کاشان دارد. در این فصل دربارۀ صنایعی چون قالی‌بافی، زیلوبافی، مخمل‌بافی، شعربافی، زری‌بافی، طناب‌بافی، سفال‌گری و کاشی‌سازی و .... سخن گفته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

بخش اول: جغرافیای سرزمین کاشان

فصل 1: سرزمین

فصل 2: پیوندهای سیلک با خارج و تأثیرات خارجی بر آن

فصل 3: کاشان و سیلک از هخامنشی به بعد

بخش دوم: مردم‌شناسی و فرهنگ مردم در حوزۀ فرهنگی ـ جغرافیایی کاشان

فصل 4: تداوم پویایی فرهنگ مردم کاشان

فصل 5: فنون سنتی کاشت، داشت و برداشت تنباکو

فصل 6: جلوه‌های غیرمادی فرهنگ سنتی

فصل 7: سنایع دستی کاشان

منابع

فهرست نام‌ها

نمایۀ اصطلاحات