معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

منظور از فرهنگ، عمیق‌راه‌هایی است که نمی‌شناسیم؛ اما در تفکر و ارزش ما تأثیر می‌گذارد و در زندگی روزمرۀ خود برای تعامل و ارتباط و تفسیر کنش‌های دیگران از آن بهره می‌گیریم. این فرهنگ چنان در بنیادین در تفکر و اندیشۀ ما رسوخ کرده است که آن را امری مسلم و بدیهی فرض می‌کنیم و مانند آب برای ماهی و هوا برای پرنده است. این فرهنگ عمیق درون خود لایه‌های متعددی دارد که در ظاهر لایۀ بیرونی و نمودهای قابل رؤیت فرهنگ و هنجارهای نظام‌مند آن دیده می‌شود؛ مانند مراسم‌ها، نحوۀ پوشش و ... . گفتنی است عمیق‌ترین لایۀ فرهنگ در زیر این هنجارها و ارزش‌های نهفته است. این لایه آن‌قدر عمیق در ناخودآگاه ما پنهان شده که گاهی صحبت دربارۀ آن یک چالش به شمار می‌آید.

«هرمزگان» استانی است با بیش از چند لهجه و گویش متفاوت که همین موضوع موجب شکل‌گیری هویت‌های متعددی در سطح محلی و قومی استان می‌شود؛ اما تداوم تاریخی خود را به جای ساختار فرهنگی زبان‌شناختی و عوامل اجتماعی، مدیون تداوم موقعیت‌های سیاسی و اقتصادی است. هرمزگان بیش از هر مضووعی در ادبیات سیاسی و هنر ایران نه به مفهوم یک ساختار فرهنگی و اجتماعی شناخته شده، بلکه به مفهوم تبعیدگاه و یک منبع درآمد اقتصادی چه از نظر منابع نفتی، معدنی و ... و چه از نظر فرهنگی و هنری به چشم مکان‌های ناب و بکر فیلم‌سازی شناخته می‌شود.

مشترکان فرهنگی در میان فرهنگ‌های قومی در سراسر جغرافیای ساسی منطقه، فرهنگ هرمزگانی را شکل می‌دهد. از شاخصه‌های برجسته و اصلی فرهنگ هرمزگان ویژگی‌های گوناگون مردم‌شناختی است که می‌توان به مناسک، پوشاک، زبان و ادبیات، باورها و اعتقادات، هنرآفرینی و نقش‌آفرینی آنها در کنش‌های فردی و اجتماعی و ... اشاره کرد. با شناخت دقیق و استفادۀ صحیح از این ویژگی‌های فرهنگ و معرفی آنان به اقوام دیگر می‌توان در شناخت ارتباطات بینافرهنگی و قوت‌بخشیدن به یکپارچگی فرهنگ ایرانی و انسجام‌بخشی ملی کمک شایانی کرد.

امروزه نظریه‌پردازان اجتماعی معتقدند مسئلۀ انسان امروز، ریشۀ عمیقی در درک معانی و نمادهای زندگی روزمره دارد. به عبارتی اینکه ما چگونه موسیقی محلی را می‌شنویم؟ چه شناختی از سینمای محلی داریم؟ چه کتابی از ادبیات محلی را مطالعه می‌کنیم؟ نگاه ما به معماری، پوشاک و به طور کلی هنر محلی چگونه است؟ همۀ اینها و بیشتر در شکل‌گیری عواطف و احساسات، عقاید، باورها و رفتارهای ما تأثیرگذارند.

در این کتاب موضوعات متنوعی بررسی شده است؛ از جمله این موضوعات مراسم شوشی در نوروز دریا، پوشاک، زار، رقص، معماری، ادبیات، سینما و هنرهای تجسمی است. هدف از نوشتن این موضوعات به گونۀ مقاله در این کتاب آن است که فضای فرهنگی هرمزگان به شیوه‌های گوناگون و از زاویه‌های متفاوت با ارائۀ نمونه‌های کاربردی از طیف‌های گستردۀ حوزه‌های فرهنگی هرمزگان مورد توجه قرار گیرد و مفاهیم فرهنگی در آنها بررسی شود.

در بخش نخست ذیل عنوان «فرهنگ مردم»، موضوعات پوشاک، موسیقی، افسانه، آیین، قبلۀ دعا، خوراک و معماری بررسی شده و بخش دوم با عنوان «ادبیات و هنر معاصر» به بررسی ادبیات، سینما و هنر اختصاص یافته است. در ادبیات فضای بومی در آثار عباس عبدی بررسی شده، در فصل سینما فیلم «نهنگ» بررسی شده و فصل هنر به بررسی طبیعت و فرهنگ اختصاص یافته است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

پیش‌گفتار

درآمد

بخش اول: فرهنگ مردم

فصل اول: پوشاک؛ گفتمان فرهنگی پوشاک سنتی

فصل دوم: موسیقی؛ موسیقی و جامعه

فصل سوم: افسانه؛ ساختار افسانه وحکایت‌های دریایی

فصل چهارم: آیین؛ اسطوره و آیین در نوروز دریایی

فصل پنجم: قبلۀ دعا؛ طلب بارش باران در جزیرۀ قشم

فصل ششم: خوراک؛ خوراک به‌مثابۀ امر حسی ـ اجتماعی

فصل هفتم: معماری؛ مکان‌مندی و هویت در مسجد گله‌داری

بخش دوم: ادبیات و هنر معاصر

فصل اول: ادبیات؛ فضای بومی در آثار عباس عبدی

فصل دوم: سینما؛ سنت و مدرنیته در فیلم نهنگ

فصل سوم: هنر؛ معناسازی طبیعت و فرهنگ

منابع

نمایه