معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شاهنامه دربرگیرندۀ سه پارۀ «افسانه، حماسه و تاریخ» است و به‌گونه‌ای درهم‌آمیختگی دارد؛ چه در بخش‌های «افسانه‌ای و حماسی» آن و چه در بخش «تاریخی» آن که رنگ و بوی روایت‌گونه به خود دارد و می‌توان گفت دربرگیرندۀ دوران پادشاهی ساسانیان و تا اندازه‌ای دورۀ اشکانیان است. بی‌شک ارزنده‌ترین و هنرمندشناسه‌ترین نامه‌نویس تاریخی ایرانیان، در جای‌جای سرایش‌هایش نمایان است و نماد و شخصیت‌های مثبت و منفی، در هر سه پاره را به پیش چشم خواننده‌اش نهاده و چندوچون بار نیک‌اندیشان و بداندیشان نمایانی دارد اگر با چشم خرد، سرایش‌های دنبال شود.

باید دانست فردوسی بنا بر آثار، نوشته و داده‌های تاریخی دوران ساسانیان و نویسندگان عرب در بازه‌ای تاریخی نظم‌درآوری شاهنامه را آغازه کرده و دنبال می‌کند و در دورۀ پادشاهی محمد غزنوی با دسترسی به متن‌های تاریخی، به نظم درآوردن را خاتمه داده است. بنا بر چنین داوری، چه افسانه و حماسه، نشان از دورۀ پیش از ساسانیان و کم‌وبیش اشکانیان، هخامنشیان و مادها و ... را در بر ندارد، به‌ویژه بخش تاریخی که دورۀ ساسانیان است و زرتشتی‌گری که پای می‌گیرد و با دیدگاه زرتشت در «گات‌ها» و هخامنشیان نمی‌خواند.

به هر روی فردوسی از متون تاریخی آن دوران بهره برده و در جای‌جای سرایش‌های افسانه، حماسه و تاریخ، همۀ شخصیت‌ها را نمایان دارد؛ سرشت نیک پیمان، آزادگی، رادی، جوانمردی، دلیری و میهن‌پرستی که اهورایی و نیک‌اندیشانند یا نشانه‌های اهریمنی نیاز، آز، رشک، کینه و خشم‌آوری را در وجود آنان برمی‌نمایاند.

در پیش‌گفتار این کتاب به نمادهای شاهنامه پرداخته شده است. یکی از نمادهای دوران زایش انسان، کینه است و با کشته شدن سیامک به دست دیو سیاه که نماد اهریمنی داشت، با همگامی هوشنگ و کیومرث و سپس دنبال شدن اینگونه کینه که با خود داشت، بار منفی به آن داده نمی‌شود، کینۀ فریدون از ضحاک در مورد کشته شدن پدر و مادر و گاو پرمایه و ادامۀ آن در سراسر شاهنامه که خواننده در دوران پیشدادیان می‌بیند و خیزش کاوه کینه فرزندان را داشت. دربارۀ سام و زندگی‌اش و زال نیز در این بخش آورده شده است.

با نگریستن ژرف‌گونه به سرایش‌های شاهنامه، در هر سه بخش رستم را پهلوانی ملی و بنا بر آن روزگار که پادشاهی شیوۀ دولت‌مداری بود، پادشاه مظهر ملی خوانده می‌شد، دیده و نماد دانسته می‌شود، جز در نبرد او با سهراب. آثار نماد قدرت به معنای آز و فزون‌خواهی و آنچه را از رستم پسندیده نتوان و پهلوان سهراب نماد پهلوانی خوانده می‌شود. در بخش دوم این کتاب یکی از ارزشمندترین نمادهای مثبت در سرایش‌های شاهنامه یعنی «نماد پیمان» و رادی و سلحشوری و ... بررسی شده است. گفتنی است این بخش دربارۀ پادشاهان کیانیان «کیقباد، کیکاوس، کیخسرو، کی‌مهراب، گشتاسب، لهراسب، بهمن، دارا اول پسر همای و داراب دوم» که آمیختگی افسانه و حماسه می‌باشد و بخشی از دوران پیشدادیان را هم دارد. این بخش با «کشتن رستم پیل سپید» شروع شده و زندگی کیانیان که با هم درآمیختگی دارند، دربر می‌گیرد.

در بخش پایانی کتاب نیز به سرنوشت قهرمانان شاهنامه پرداخته شده است؛ برای نمونه «بهمن به نزدیک هیرمند می‌رسد و فرستاده‌ای نزد زال و بر اینکه می‌خواهد کین پدر و برادران کشته‌شده را پر ز خون کند با کشتن زال».

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

کیانیان و حماسه

سرنوشت قهرمانان شاهنامه