معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در حالی که جهان غرب در پایان دهۀ دوم از قرن بیست‌ویکم، به تعبیر فیلسوف معاصر لهستانی زیگوند باومن، دل‌نگران ناپایداری روابط انسانی و «عشق سیال» است، شرق میانه درگیر انواع جنگ‌های هویتی، فرقه‌ای و اقتصادی است. درست به همین دلایل پرداختن به دوستی نه به عنوان یک فضیلت جانبی در زندگی، بلکه به عنوان یک پارادایم اساسی و ضروری برای ادامۀ حیات کیفی انسان امری مبرم و شایسته و بایسته است.

آنچه در این کتاب آورده شده، مجموعۀ بیست مقاله، اثر نویسندگان متعدد در جامعۀ جهانی است که بر ابعاد مهمی از دوستی، به‌مثابۀ پارادایم تمدنی موردنیاز انسان قرن بیست‌ویکم، نور معرفت افکنده است.

این کتاب در پنج بخش، برخی از اندیشه‌های مهم قدمایی و معاصر پیرامون جنبه‌های مختلف دوستی در فرهنگ‌های شرقی و غربی را به تصویر می‌کشد. در بخش نخست چهار مقاله آورده شده که به دوستی در فرهنگ‌های چینی، هندی، بودایی و یهودی اختصاص دارد. در نخستین مقاله، نویسنده اظهار می‌دارد دوستی آخرین نوع رابطۀ توصیه‌شده از پنج رابطۀ شناخته‌شده در چین کنفوسیوسی است. مقالۀ دوم این بخش به شرح جنبه‌هایی از فضیلت دوستی در فلسفۀ هندی اختصاص دارد. نویسنده در این نوشتار این اصل کلی را خاطرنشان می‌ساز که فلسفۀ هندی در رفیع‌ترین مقصد خویش، رفع آلام بشر و خوشبختی وی را منظور دارد. بر این اساس دوستی به عنوان یک رابطۀ مهم انسانی، از اهداف مهم فلسفۀ هندی است. مقالۀ سوم در این بخش به مضامین و شرح ارزش‌های دوستی در سنت بودایی اختصاص دارد. نویسنده ابتدا خاطرنشان می‌سازد فرهنگ بودایی از دل فرهنگ هندو برخاسته و بنابراین از برخی گزاره‌های ارزشی این فرهنگ متأثر است و دوستی در زمرۀ این گزاره‌هاست. نویسنده خاطرنشان می‌سازد با وجود گمان عمومی که فرهنگ بودایی را فرهنگ انزوا و خلوت می‌شناسند، منابع قدمایی این دین به دوستی توجه داشته و این توجه در دوران مدرن با ظهور بودیسم اجتماعی از قبیل آنچه در ویتنام به ظوهر رسیده، بیشتر شده است. در نوشتار چهارم این بخش، نویسنده معتقد است ذات معنوی دوستی، آن را امری فی‌مابین اختیار و توفیق الهی قرار می‌دهد. این توفیق الهی به نظر خاخام، در قالب ادبیات الهیاتی یهودی، دخالت و همراهی و مساعدت فرشتگان را در امر دوستی، خاطرنشان می‌سازد.

بخش دوم کتاب به دوستی در میراث ایرانی و اسلامی اختصاص دارد. در مقالۀ نخست این بخش نویسنده با تسلط بر منابع تاریخی نشان می‌دهد چگونه علمای اسلامی در قرون اولیۀ تمدن اسلامی، نمی‌توانستند بر سر هستۀ اساسی باور اسلامی توافق کنند؛ یعنی یک حداقل اعتقادی که یک شخص باید بدان اقرار و اذعان کند تا عضو یک جامعۀ اسلامی به شمار آید و مشمول نجات خداوند گردد. نوشتار دوم این بخش خلاصۀ تحلیلی موشکافانه‌ای است که از کتاب کتاب «الصدقة والصدیق» ابوحیان توحیدی شیرازی ـ دانشمند قرن پنجم هجری ـ فراهم آورده شده است. این نوشتار نظریات عمدۀ نویسنده دربارۀ دوست و دوستی را به دست می‌دهد. مقالۀ بعدی این بخش گزارشی جامع در باب دوستی از کتاب نسبتاً تازه کشف‌شدۀ راغب اصفهانی است. نویسنده در نوشتار چهارم این بخش با اشاره به نظریات غزالی پیرامون دوستی، بر کیفیت معنوی دوستی پرتو می‌افکند. نویسنده در این نوشتار ابتدا تحلیلی از نظریات سیاسی ابوحیان توحیدی پیرامون دوستی ارائه می‌کند و خاطرنشان می‌سازد از نظر او، بدون دوستی، حاکمیت سیاسی موفقی رخ نمی‌نماید. آخرین نوشتار این بخش به الفت‌نامۀ متأله بزرگ عصر صفوی فیض کاشانی اختصاص دارد. فیض کاشانی در این رساله فراتر از عوالم صوفیانه، به فلسفۀ انس و الفت پرداخته است.

بخش سوم کتاب به گسترۀ معناشناختی عشق و دوستی اختصاص دارد. نویسندۀ هر دو مقالۀ این بخش، در بحث مفصل معناشناختی لغات عربی، در دو ساحت عشق و دوستی، نشان می‌دهد که هیچ‌یک از ده‌ها واژۀ مورداستفاده در این زبان اضافی نبوده و هر کدام بار معنایی و فضای کاربردی خاص خود را دارند؛ گرچه ممکن است گاهی مترادف به نظر برسند.

بخش چهارم کتاب با چهار مقاله به دوستی در تعلیم و ادب اسلامی و فارسی اختصاص یافته است. در اولین نوشتار این بخش، نوسنده دوستی را در ساحت ارادۀ تعالی انسان از دیدگاه مولانا مورد بررسی قرار داده است. در مقالۀ دوم نویسنده نشان می‌دهد جهش فوق‌الاشعار صرفاً از طریق نظام تعلیم و تربیت قابل حصول و اجرا است. در این نوشتار نویسنده نشان می‌دهد سرآمدان ادب فارسی، کاملاً نسبت به اثر خارق‌العادۀ محبت در تربیت، آگاه و صاحب بصیرت بوده‌اند. در مقالۀ سوم، نویسنده نشان می‌دهد در حالی که بنا به نظر صاحب‌نظران غربی، دوستی به عنوان یک پارادایم مهم زندگی اجتماعی و تمدنی و بخش مهمی از تعریف خوشبختی در سه دوره از پنج دورۀ تمدن غربی غایب بوده است، ادبای سرزمین پارس از قبیل سعدی و حافظ، بر نقش پارادایمی دوستی و مهر پای افشرده و این مفاهیم را متعالی‌ترین مظاهر و معانی نیکبختی در هر دو عالم لاهوت و ناسون می‌شناسند. در مقالۀ پایانی این بخش، نویسنده با توجه به ادبیات اخلاق طنز، به‌ویژه با تأکید بر آثار عبید زاکانی، نشان می‌دهد چگونه ادبای فارسی با درک اهمیت دوستی و آشتی، طنز را در خدمت این مفاهیم به کار می‌گرفته‌اند.

بخش پنجم و پایانی کتاب با پنج نوشتار به تحلیل دوستی از منظر نویسندگان غربی اختصاص دارد. در اولین نوشتار این بخش، نویسنده نظرگاه‌های ارسطویی و افلاطونی را از طریق بررسی نظریات ابن میمون دانشمند یهودی و ابوعلی مسکویه و غزالی و دانشمندان اخلاق اسلامی، در گفتگو قرار می‌دهد. در این نوشتار روشن می‌شود چگونه با وجود اختلاف‌نظرها هر سه دانشمند مشترکات جالب‌توجهی پیرامون دوستی دارند. مقالۀ بعدی این بخش به تحلیلی فلسفی پیرامون دوستی به مثابۀ خرد و عقلانیت می‌پردازد. در مقالۀ سوم این بخش، نوسنده از نظریۀ مسلط مسیحیت سنتی که اصل «همسایه‌ات را دوست بدار» و «همگان را دوست بدار» را در تقابل با دوستی انتخابی می‌بیند؛ فاصله می‌گیرد. نویسنده دوستی عملی را تمرین اساسی و مهمی برای رستگاری هر دو جهان می‌داند و معتقد است دین‌ورزی بدون دوستی تحقق نمی‌یابد. نوشتار چهارم این بخش بررسی‌ می‌کند که در سه دورۀ اخیر از پنج دورۀ تمدنی غرب، یعنی دوران هلنی، شبه هلنی، دوران قرون وسطی، مدرن و معاصر، دوستی به عنوان پارادایم عمدۀ حیات اجتماعی، از صحنۀ زندگی خارج شده، باید آن را به عنوان پارادایم اساسی حیات به تمدن بازگرداند؛ زیرا بخش عمده‌ای از خوشبختی انسان، موکول به دوستی است. آخرین نوشتار این کتاب، بحث می‌کند که چگونه باید نظریۀ دوستی ارسطویی را اصلاح و با تغییراتی در زندگی مدنی جاری کرد.

فهرست مطالب کتاب:

زندگی‌نامۀ نویسندگان و مترجمان

پیش‌گفتار اندر ضرورت دوستی به‌مثابۀ جهش تمدنی

بخش اول: دوستی در مکاتب شرقی

1. دوستی در چین کنفوسیوسی در دورۀ کلاسیک و متأخر مینگ/ والن لای؛ ترجمۀ عمران رحیمی‌فر

2. دوستی در فلسفۀ هندی/ ایندیرا ماهالینگام؛ ترجمۀ محمدهادی طلعتی

3. چشم‌انداز بودایی در مورد دوستی و فواید شفقت/ پارکر نایلز؛ ترجمۀ جعفر محلاتی

4. دربارۀ دوستی در یهودیت/ ربی دکتر زالمن شاختر شلومی؛ ترجمۀ عمران رحیمی‌فر

بخش دوم: دوستی در میراث اسلامی و ایرانی

1. ضروریات اسلام: حداقل‌هایی که یک مسلمان باید بدان معتقد باشد/ سیدحسین مدرسی طباطبایی؛ ترجمۀ محمدهادی طلعتی

2. دوستی و دوست (صداقت و صدیق) ابوحیان توحیدی شیرازی؛ تلخیص و ترجمه از مرتضی رحیمی‌نژاد

3. آداب دوستی/ راغب اصفهانی؛ تلخیص و ترجمه از مرتضی رحیمی‌نژاد

4. رمزوراز دوستی از دیدگاهی اسلامی/ پل هک؛ ترجمۀ علی زکی

5. الفت‌نامه/ فیض کاشانی؛ تصحیح محمد برکت

بخش سوم: گسترۀ معناشناختی عشق و دوستی

1. زمینۀ معنایی عشق در عربی کلاسیک: درک معنای ناخودآگاه حفظ‌شده در مترادف‌ها و متضادهای «حب» از طریق ریشۀ لغوی آنها/ احمد عبیدات؛ ترجمۀ عمران رحیمی‌فر

2. دوستی در زبان عربی: مترادف‌ها، ریشه‌شناسی و تغییر شکل‌های دوستی/ احمد عبیدات؛ ترجمۀ محمدهادی طلعتی

بخش چهارم: دوستی در تعلیم و تربیت و ادب فارسی

1. ارادۀ دوستی از دیدگاه ملای رومی/ عبدالکریم سروش؛ ترجمۀ محمدهادی طلعتی

2. کیمیاگری محبت در تعلیم و تربیت/ بابک شمشیری

3. نشانی خانۀ دوست: فارس و جاویدان حکمت دوستی/ محمدجعفر امین‌محلاتی

4. کارکرد طنز در دوستی و آشتی‌گستری/ مسیح ذکاوت

بخش پنجم: دوستی در مکاتب غربی

1. دوستی غیردینی و دلبستگی دینی/ الیور لیمن؛ ترجمۀ علی زکی

2. زندگی خردمندانه/ جورج سانتایانا؛ ترجمۀ علی‌نقی سلطانی

3. دوستی و فلسفۀ سیاسی/ جیمز شال؛ ترجمۀ محمدهادی طلعتی

4. دوستی همچون نیازی وجودشناختی/ مایکل میتیاس؛ ترجمۀ فرناز عبدالباقیان

5. برادری، همبستگی و دوستی شهروندی/ سیبل ای. شوارتسنباخ؛ ترجمۀ سحر طبیب‌زاده

پسین‌گفتار

پی‌نوشت‌ها

نمایۀ اعلام

نمایۀ اماکن

نمایۀ کتاب‌ها