معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

حفظ و انتشار متون مراثی ائمه، یکی از رسالت‌های سترگ فرهنگی محسوب می‌شود که در دورۀ معاصر از سویی موجب مددرسانی به جریان هویت‌سازی در میان اقشار گوناگون جامعۀ اسلامی و از سوی دیگر، زمینه‌ساز انجام تحقیقات نوین در این خصوص می‌گردد. از این منظر، یکی از رسالت‌های پژوهشگران، شناسایی آثار موجود در این حوزه و سپس همت نهادن در راستای احیاء آن است. مبتنی بر این نگرش، پس از بررسی آثار مراثی موجود در کتابخانه‌ها و نیز مراکز آرشیوی، یکی از آثار فاخر در این زمینه، متعلق به دورۀ قاجار، تحت عنوان «اسرار الشهادة (دیوان سرباز)» اثر اسماعیل بروجردی (وفات 1289 ق) ادیب و شاعر لرستانی شناسایی و به احیاء آن پرداخته شده است.

اسماعیل خان بروجردی معروف به سرباز، از جمله شعرایی است که با وجود اشتهار نسبی در دورۀ قاجار، نه‌تنها در لرستان، بلکه در پایتخت و میان ادیبان نیز تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته است. قدیمی‌ترین منبعی که او اشاره‌ای داشته، «سفینة المحمود» است که محمودمیرزا آن را به امر پدرش فتحعلی شاه در سال 1240 به نگارش درآورده است. در این کتاب آمده است: «نامش اسمعیل خان، از احشامات فیلی لرستان است و از طایفۀ کاکاوند». او را می‌توان رشدیافته در خانواده‌ای عشایری دانست که پس از مدتی در بروجرد اسکان دائم یافت.

از دوران کودکی و نوجوانی اسماعیل اطلاعاتی در دسترس نیست؛ اما می‌توان چنین احتمال داد و پس از آن در سنین جوانی علاقه به فعالیت نظامی یافته است. و چون در فوج نظام، صاحب‌منصب بوده و لقب خانی هم داشته، از این‌رو «سرباز» تخلص می‌نموده است. افزون بر این بر اساس گزارش صاحب «حدیقة الشعرا» چنین به نظر می‌رسد که سرباز در سنین میان‌سالی توأم با فعالیت نظامی، وارد حلقه‌های تصوف نیز گردیده است.

به دلیل وجود بسترهای فرهنگ شیعی قوی در لرستان عصر قاجار، استفاده از نمادهای آن در آثار ادیبان و هنرمندان با استقبال گستردۀ مردمی توأم بود. از «سرباز» دو اثر برجای مانده است؛ چنان‌که دربارۀ این دو اثر آمده است که او «در شاعری همه قسم شعر دارد. در مرثیه‌سرایی اهتمام زیاد کرده و برخی از مراثی را چاپ کرده و مشهور است. دیوان اشعارش هم قریب به پنج هزار بیت است».

آنچه در نسخه‌های متعدد «اسرار الشهادة» قابل مشاهده است، پرداختن به مصائب و روزهای پایانی زندگی حضرت محمد (ص)، حضرت زهرا (س)، حضرت علی (ع)، امام حسن (ع)، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) و شرح تولد امام زمان (عج) به صورت مجمل و زمینه‌های پدیدآمدن واقعۀ کربلا و شهادت سیدالشهداء (ع) به صورت مفصل است و هر یک از این وقایع، از خط سیر داستانی مختص به خود برخوردار است. با این حال، گاه شاعر مبتنی بر ذوق و علاقه، به سرایش غزلیات و قصایدی پرداخته که تا حدودی متفاوت با درون‌مایه و محتوای اصلی مجالس است. از این‌رو مصحح مبتنی بر رویکرد امانت‌داری نسبت به متن، با مرتبط‌سازی خط سیر حوادث و نیز انتقال اشعار متفاوت از خط سیر وقایع به بخش ضمائم، کوشیده تا اثری منسجم را ارائه دهد که ثمرۀ آن این کتاب با یک دیباچه، ده مجلس و بخش ضمائم می‌باشد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

نمادهای شیعی در باور جمعی

مرثیه‌سرایی در شأن اهل بیت (ع)

روح شیعی در لرستان و پرورش اسماعیل بروجردی

زندگی‌نامه

جایگاه مردمی سرباز

اسرار الشهادة

محتوای دیوان

دیباچه

مجلس اول: رحلت خاتم الانبیاء و سیدالاصفیاء محمد مصطفی (ص)

مجلس دوم: وقات بانوی حرم کبریاء فاطمه زهرا (س)

مجلس سوم: فضایل و شهادت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)

مجلس چهارم: شهادت امام حسن (ع)

مجلس پنجم: شهادت مسلم ابن عقیل

مجلس ششم: وداع نمودن حضرت سیدالشهداء (ع) و وقایع کربلا

مجلس هفتم: بعد از شهادت سیدالشهداء (ع)

مجلس هشتم: شهادت امام موسی کاظم (ع)

مجلس نهم: شهادت امام رضا (ع)

مجلس دهم: تولد حضرت صاحب الامر (عج)

ضمائم

فهرست منابع