معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

سعدی را چون هر نویسندۀ بزرگی نمی‌توان به تعریفی ساده‌انگارانه فروکاست. او که به «انسان کامل» و لغزش‌ناپذیر باور نداشت، دگرگونی و تضاد و تنش را در انسان ناگزیر می‌‌دانست.

گر کند میل به خوبان دل من عیب مکن                                     کاین گناهی است که در شهر شما نیز کنند

یکی از پایه‌های انسان‌گرایی همین باور به انسانی است نه یکسر تبهکار و نه یکسر فرشته‌خو. هنگامی که به برشمردن نمونه‌های انسان‌گرایی در نوشته‌های سعدی در این کتاب پرداخته شده، مراد این نیست که اینها تنها سویه‌های نوشته‌های او هستند، بلکه نویسندگان به پیروی از یاکوبسن باور دارند که هر متن و روایت، با وجود گوناگونی و تأثیر و تأثرها و پژواک‌های ناهمگون و ناهماهنگش مایه‌هایی بر آینده یا حاکم دارد.

اندیشمندان و هنرمندان، نویسندگان و شاعران، معماران و مقاله‌نویسانی که هر یک در گوشه‌ای کار خویش می‌کردند و هیچ‌کدام هم نمی‌دانستند که «متجدداند»، همه در پایان کار، بنای استوار تجدد را پی ریختند. در دوران نوزایش، یافتن کتاب‌های کمیاب کهن سودایی همه‌گیر شده بود. کارمند کلیسایی که دلال کتاب شده بود، با یافتن نسخۀ نایابی از کتاب لوکرتیوس ـ که ترجمۀ فارسی‌اش «دربارۀ طبیعت» نام دارد ـ کاری بنیادی در برانداختن اندیشۀ قرون وسطایی مسیحی کرد. پایه‌های انسان‌گرایی و شناخت‌شناسی نوین بر ویرانۀ همان اندیشه‌های قرون وسطایی ساخته شد. به دیگر سخن، این واقعیت که او (به طریق اولی لوکرتیوس) و دیگر پیشروان تجدد، هرگز در زمان زندگی خود واژۀ تجدد را نشنیده بودند، آنها را از این فرایند دوران‌ساز کنار نمی‌گذارد.

سعدی که دست‌کم دویست سال پیش از اوج نوزایش غرب می‌زیست، به گمان نویسندگان این کتاب، از پیشگامان تجدد در ایران و جهان بود. او نیز بی‌آنکه نامی از تجدد شنیده باشد، در کنار کسانی چون بیهقی، بیرونی، ابن سینا، رازی، خیام و نظامی نطفه‌هایی از تجدد ایرانی را پیش از آغاز این دوران در غرب، در نوشته‌های خود بر جای گذاشتند؛ اما به دلایلی بزرگی و ارج این روند و به طریق اولی سرشت نوآور نوشته‌های سعدی، در خرمنی از گمانه و افسانه، خرافه و جزم پنهان مانده است. این باورها نمودی غرب‌ستیز دارند، ولی در نهان غرب‌ستایند. نسخه‌های کتاب لوکرتیس نایاب بود و بازیابی‌اش مایۀ نوزایش و تجدد شد. دربارۀ سعدی هم گرچه نسخه‌های نوشته‌هایش به پایه‌های ناهمگونی از درستی در دسترس‌اند، اما انگار به بازیابی‌اش نیاز وجود دارد.

شناخت ژرفای سنت ایران بدون بازخوانی سعدی، کاری سخت دشوار است. برکشیدن جایگاه اندیشۀ او در ساخت بخشیدن به زبان فارسی و فرهنگ ایران و گسترانیدن اندیشه‌هایی نو، کاری بنیادین در شناختن و ساختن تجددی ایرانی است. هدف نویسندگان در این کتاب، بازخوانی نوشته‌های سعدی از دید روایت او از انسان‌گرایی و شناخت‌شناسی است تا از این راه بهرۀ او در تجدد ایران شناخته شود.

فهرست مطالب کتاب:

سرآغاز تجدد

روش ما در شناخت سعدی

سعدی و وعظ

سعدی، درویشان و انسان‌گرایی

سعدی و تجددخواهان ایرانی

تجدد و انسان‌گرایی در میدان نظر

سعدی و انسان‌گرایی و رمان

روش سعدی بسان انسان‌گرایی او

سعدی و زن

طنز در سعدی

سعدی و زیبایی

سعدی و عشق و انسان‌گرایی

سعدی و سیاست

سعدی و اندیشه‌های ایران باستان

سعدی و سیرت پادشاهان؛ مدخلی بر بحث سعدی و تجدد

فهرست