معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

بخش مهمی از تاریخ معاصر کشور، به دورۀ قاجاریه اختصاص دارد که خوشبختانه در طی دو دهۀ اخیر، بیش از پیش مورد توجه پژوهشگران و علاقمندان عرصۀ تاریخ معاصر قرار گرفته است؛ اما همواره مطالبی که توسط پادشاه ـ به عنوان شخص اول مملکت ـ نگاشته شده است، از اهمیت ویژه و خاصی برخوردار است؛ چراکه آشنایی با افکار، روحیات، عادت‌ها و روندهای تصمیم‌گیری وی، به درک بهتر از حوادث آن دورۀ تاریخی کمک می‌نماید و شاید یکی از دلایل علاقمندی پژوهشگران حوزۀ تاریخ به روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه نیز از همین منظر باشد.

با استناد به شواهد تاریخی، ناصرالدین شاه قاجار از اوایل دوران سلطنت خود شروع به ثبت وقایع روزانۀ خود نموده و تا واپسین روزهای حیات خود، به این امر مهم مبادرت ورزیده است. به همین دلیل در عرصۀ تاریخ معاصر ایران، ناصرالدین شاه قاجار را یکی از سلاطین پرنویس و اهل فضل و ادب می‌شمارند. به حقیقت این جمله درست است که این پادشاه هم کتاب‌دار بود و هم کتاب‌خواه و هم در زندگی خویش سعی بر آن نمود تا آثار مکتوبی از خود بر جای بگذارد. آنچه مسلم است تعداد زیادی از دست‌نوشته‌ها و مکتوبات او در آرشیوهای عمومی و خصوصی وجود داشته که به دست پژوهش سپرده شده و پس از استنساخ به طبع رسیده‌اند؛ اما نباید این نکته را از نظر دور داشت که تعداد زیادی از این دست‌نویس‌ها نیز در کنج مراکز آرشیوی وجود دارند که پژوهشی بر روی آنها صورت نگرفته و لازم است تا این اسناد نیز مورد بررسی قرار گرفته و برای استفادۀ محققین و پویش‌گران عرصۀ تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین به عرضۀ عمومی گذارده شود.

این کتاب حاصل استنساخ دو مجلد از مجموعۀ خاطرات روزنامۀ ناصرالدین شاه است که تحت عنوان آلبوم‌های بیوتات، در مرکز اسناد تاریخی کاخ گلستان نگهداری می‌شود. مجلد اول به وقایع روزانه از 19 جمادی‌الاول 1312 تا 24 جمادی‌الثانی سال 1313 قمری اختصاص دارد که مطالب تا صفحۀ 428 این کتاب را شامل می‌شود. مجلد دوم به وقایع روزانه از 26 جمادی‌الثانی 1313 تا 15 ذیقعدۀ 1313 قمری (چهل‌وهشت ساعت قبل از ترور ناصرالدین شاه) اختصاص دارد که از صفحۀ 429 تا انتهای این کتاب را شامل می‌شود. گفتنی است که به سبب نیمه‌کاره بودن آلبوم دوم و بالطبع اوراق نوشته‌شدۀ کم آن، این دو آلبوم در یک مجلد تجمیع و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

بخش عمدۀ کتابت این آلبوم، توسط چهارتن از نزدیکان ناصرالدین شاه، حاجی ابوالحسن خان فخرالملک، میرزا مهدی‌خان غفاری آجودان مخصوص، میرزا احمدخان مشیرحضور، محمدباقر خان ادیب الملک و منوچهر میرزا صورت گرفته است. در این میان تحریر و حاشیه‌نویسی بخش‌های فراوانی از کتاب نیز توسط شخص شاه انجام شده است. به دلیل تشخیص مواردی که توسط شخص شاه تحریر شده است، این بخش‌ها به صورت ایتالیک نمایش داده شده است. همچنین در انتهای کتاب و در بخش تصاویر، نمونه‌هایی از دست‌خط‌های موجود در این دو آلبوم ارائه شده است.

پانویس‌های کتاب، حول محور اعلام و القاب، اماکن و نقاط خاص جغرافیایی و همچنین بسیاری کلمات و لغات نامأنوس و منسوخ شده قرار گرفته است و با توجه به اینکه بسیاری از القاب و مناصب در دوره‌های مختلف تاریخی، مختص افراد و اشخاص مختلفی بوده است؛ بنابراین به دلیل جلوگیری از سردرگمی خوانندگان هر بار که لقبی برای اولین بار به کار برده شده است، حتی الامکان شرحی دربارۀ صاحب لقب و عنوان ارائه شده است.

با توجه به مراجعۀ محققین و پژوهشگران عرصه‌های مختلف به چنین کتاب‌هایی، فهرست‌هایی مختلف و متنوع همچون اسامی اشخاص، اسامی جغرافیایی، مدنیات، واژه‌های خاص و اصطلاحات، طوایف، ایلات، خاندان‌ها و مذاهب، مأکولات و مشروبات، گل و گیاه، میوه‌جات و درختان، حیوانات و جانداران و کتب و روزنامه‌جات در انتهای کتاب تهیه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مصحح

جمادی الاول 1312

جمادی الثانی 1312

رجب المرجب 1312

شعبان المعظم 1312

رمضان المبارک 1312

شوال المکرم 1312

ذی‌قعدۀ الحرام 1312

ذی‌حجة الحرام 1312

محرم الحرام 1313

صفر المظفر 1313

ربیع الاول 1313

ربیع الثانی 1313

جمادی الاول 1313

جمادی الثانی 1313

رجب المرجب 1313

شعبان المعظم 1313

رمضان المبارک 1313

شوال المکرم 1313

ذی‌قعدۀ الحرام 1313

فهرست‌های چندگانه

فهرست نام اشخاص و القاب

فهرست اسامی جغرافیایی

فهرست مدنی، اجتماعی، اداری و واژه‌های خاص

فهرست طوایف، ایلات، خاندان‌ها و مذاهب

فهرست مأکولات و مشروبات

فهرست گل‌ها، گیاهان و میوه‌جات

فهرست بیماری‌ها و داروها

کتب و رسائل

بخش تصاویر

منابع و مآخذ