معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نام وندیداد در اوستا وی دئوداته آمده و به‌چم داد [قانون] دیوشکن یا قانون ضد دیو است. دئو در پهلوی و فارسی به‌گونۀ دیو آمده و در سنسکریت نیز به گونۀ دئو است. در آیین هندوها دیوها [دئوها] خدایان روشنایی هستند. دیو چه در ادبیات هندو و چه در ادبیات ایران به‌چم و مفهوم روشنی است.

البته وندیداد کتاب و قانونی نبوده که برای تمام دوران ایران باستان مورد بهره قرار گیرد. در برخی گزارش‌ها قانون وندیداد را برای دورۀ ماد و هخامنشی، گروهی آن را برای دورۀ زرتشت و برخی آن را مربوط به دورۀ اشکانی می‌دانند. آنچه که از متن گزارش وندیداد برمی‌آید دانش وندیداد مربوط به دوران آغازین زندگی شهرنشینی ایرانیان است که مغان یا دانشمندان دینی پیش از اشوزرتشت آن را نگاشته و به اجرا درمی‌آوردند، اما پس از ظهور زرتشت به‌گونه‌ای آن را به آیین مزدیسنا و اشو زرتشت ارتباط دادند و بندهایی به آن اضافه کردند که نام زرتشت و یسناها در آن جای دارد. از این‌رو آغاز هر فرگرد [بخش] آن با پرسش و پاسخ بین زرتشت و اهورامزدا است و بدین‌گونه مغان و یا دادنویسان [قانون‌نویسان] پس از زرتشت خواسته‌اند به آن [وندیداد] مشروعیت و رسمیت ببخشند. هر چند به روشنی مشخص نشده که آیا پس از زرتشت این قوانین نیز اجرا شده و یا اگر می‌شده تا چه دوره‌ای ادامه یافته است؟!

وندیداد بیشتر از جنبۀ تاریخی و ادبیاتی مورد توجه است تا جنبۀ دینی و آیینی، امروزه هیچ‌یک از زرتشتیان یا ایرانیان چه در ایران و چه در بیرون از ایران قوانین وندیداد را اجرا نمی‌کنند؛ چراکه قانون و فرامین شهرنشینی و دادگری در هر دورۀ براساس زمان و مکان و حغرافیا تغییرپذیر است و هیچگاه ثابت نمی‌ماند. پس از دو روی ما می‌توانیم به وندیداد و ارزش‌های آن بپردازیم؛ یکی کهن بودن این سروده‌ها و قوانین که جایگاه فرهنگی و تمدن و دانش ایرانیان را در دوران باستان بازگو می‌کند و دوم اینکه وندیداد به دبیرۀ زبان اوستایی نگاشته شده است و دارای ارزش ادبیاتی بسیار بالایی است. وندیداد تنها نسک اوستایی دورۀ ساسانی است که به طور کامل به دست ما رسیده است و در مجموعه اوستا نوزدهمین نسک بوده است.

قانون وندیداد ربطی به پیام و دین زرتشت ندارد و این قوانین جامعه کهن‌تر از دورۀ زرتشت را در برمی‌گیرد و برخی از آن در دوره‌های پسین‌تر از زرتشت با دین مزدیستا آمیخته است. وندیداد اصولاً احکام اجتماعی مدنی است نه آموزش و پیام‌های دینی و اهورایی.

نخستین فرگرد [بخش] وندیداد گزارشی دربارۀ سرزمین ایران و شهرهای آن آورده و اینکه آنها با داشتن زیبایی و نیکی دچار چه زشتی و پلیدی‌هایی شده‌‌اند و بداندیشی و بدکنشی مردمان چه بر سر آنها آورده است.

فرگرد دوم دربارۀ پادشاهی جمشید پیشدادی است که از بزرگ‌ترین پادشاهان کهن تاریخی و اسطوره‌ای ایرانیان و حتی مشترک بین اقوام آریایی است. در این فرگرد به چگونگی گسترده‌ شدن پادشاهی جمشید و پراکنده‌شدن آریایی‌ها [ایرانیان] در دیگر سرزمین‌های بیرون از ایران می‌پردازد.

فرگرد سوم دربارۀ بهترین و بدترین جایگاه و زمین‌ها است، در این فرگرد به اهمیت آبادانی، گله‌داری و زندگی با تلاش و کار پرداخته و ارزش، اهمیت خانواده و کار و کشت را در جامعۀ کهن ایرانی می‌رساند. همچنین سزای کسانی که به تلاش، کار و زندگی مردم آسیب و زیان می‌رسانند را آورده است.

فرگرد چهارم دربارۀ پیمان‌ بستن و گناه پیمان‌شکنی و جایگاه پیمان و عهد گفت‌وگو کرده و سزای پیمان‌شکن را مشخص ساخته است. هم‌چنین از ارزش و ویژگی‌های ازدواج و خانه‌دار شدن را آورده و بی‌کاری و بی‌خانواده بودن و بی‌مسئولیتی را زشت و ناپسند شمرده است.

فرگرد پنجم دربارۀ گونه‌ای پلیدی و آلودگی [نجاسات و میکروب] سخن به میان آورده، هم‌چنین خاک‌سپاری و دست زدن به مرده و چگونگی رفتار با مرده و مردار را بیان داشته است. سپس از سه بخش [طبقه] اجتماعی سخن به میان آورده که پیشوایان دینی، سپاهیان و کشاورزان هستند. این نشان می‌دهد که در جامعۀ ایرانی آن روزگار [دورۀ وندیداد] طبقه پیشه‌وران [صنعتگران] هنوز شکل نگرفته بود و این کهن بودن گزارش‌های وندیداد را می‌رساند.

فرگرد ششم دربارۀ پاک کردن زمین و آب آلوده و رفع پلیدی و ناپاکی است و کیفر کسانی که آن را اجرا می‌کنند و زمین و آب را آلوده می‌کنند که موجب پدید آمدن بیماری می‌شوند. این گزارش می‌رساند که از آغاز شکل‌گیری تمدن و شکل‌گیری جامعۀ ایرانی ارزش نهادن به چهار آخشیج پاکی و مقدس [عناصر مقدس] همواره مورد توجه بوده است و پاکی محیط زیست و طبیعت از بایسته‌های ایرانیان بوده است.

فرگرد هفتم دربارۀ پاکیزه کردن غله و هیزم و گیاه و وسایل است که با مرده تماس می‌گیرد و سپس دربارۀ دانش پزشکی و فراگیری و آموزش آن و گذراندن دوره‌های پزشکی گفت‌وگو می‌کند و هم‌چنین دربارۀ بیماری‌ها و پیشگیری آن سخن آورده است.

فرگرد هشتم دربارۀ روش ضد عفونی کردن و پاک کردن آلودگی از خانه و چادر و جایی که در آن مردم یا جانداری مرده باشد. سپس دربارۀ گناهان زنا و همجنس‌‌گرایی و زشتی آن سخن می‌گوید هم‌چنین دربارۀ شست‌وشو و پاکیزگی [غسل] به نام برشنوم سخن آورده و چگونگی  انجام آن را توضیح می‌دهد.

فرگرد نهم دربارۀ گونه‌ای از برنشوم [شست‌وشو] کردن و قرنطینه گذاشتن و مدت قرنطینه مردمان آلوده سخن می‌گوید. هم‌چنین دربارۀ بهداشت گروهی [عمومی] و پیشگیری از بیماری‌های ناشی از آن سخن به میان آورده است.

فرگرد دهم دربارۀ نیایش و نمازهای بایسته که برگرفته از یسناها است، که بایستی در هنگام شستشو و پاکیزگی آنها را خواند و انجام داد. فرگرد یازدهم دربارۀ پاک کردن زمین و آب و گیاهان و خانه و مردان و زنان و تمام آفریده‌های نیک است که با خواندن نیایش‌های بایسته انجام می‌شود. فرگرد دوازدهم دربارۀ گرامیداشت و انجام آیین‌های یادبود برای درگذشتگان است. فرگرد سیزدهم دربارۀ گونه‌های سگ و نگه‌داری آنها سخن آورده، هم‌چنین سزای کشتن سگ و کیفر [کفاره] آن گفت‌وگو کرده است.

فرگرد چهاردهم دربارۀ کشتن سگ آبی و کیفر آن سخن آورده سپس دربارۀ جهیزیه دختر [عروس] که به خانۀ بخت می‌رود سخن گفته است. فرگرد پانزدهم دربارۀ گناهان بزرگ دینی و اخلاقی اجتماعی و زدن و زخمی کردن و کشتن سگ‌ها گزارش داده شده است. هم‌چنین زشتی گناه نزدیکی و هم‌خوابگی با زن دشتان و گناه سقط جنین سخن گفته است. فرگرد شانزدهم دربارۀ بیماری دشتان و خونریزی زنان و چگونگی برخورد با آن و نیالودن و پاکیزگی آن سخن گفته است.

فرگرد هفدهم دربارۀ بهداشت فردی و آلوده نکردن محیط‌زیست است. فرگرد هجدهم دربارۀ پیشوایان دینی و موبدان و اتوربانانی که پیش از فراگیری دانش دینی به مردم آموزش می‌دهند و فریب‌کار و گمراه کننده هستند سخن گفته سپس ارزش و اهمیت نگه‌داری خروس را آورده سپس دربارۀ ایستاده ادرار کردن و بهداشت فردی و گناه کسی که پس از پانزده سالگی سدره و کشتی نپوشد سخن آورده، سپس به گناه نزدیکی با زنان دشتان و ازدواج با غیر هم‌کیش پرداخته است.

فرگرد نوزدهم دربارۀ بهترین فرمانروایان و سپس دربارۀ اهریمن و زرتشت و شکست خوردن اهریمن و پس از آن دربارۀ پیدایش سوشیانت [ظهور موعود] از شرق سخن آورده است. سپس به ستایش زروان [زمان بی‌کران] و آسمان و هوا و زمین و درختان پرداخته است. هم‌چنین دربارۀ امشاسپندان و زاده‌شدن زرتشت و کوشش دیوان در کشتن زرتشت پرداخته است.

فرگرد بیستم دربارۀ پزشکی و نام پزشک کهن آریایی [اترت] را آورده و شناخت بیماری‌ها و داروهای گیاهای و کاربرد پزشکی و درمان آنها را گزارش داده است. فرگرد بیست‌ویکم به زمین، آب، باد و باران و آفریده‌های نیک ستایش برده و ارزش زود بیدار شدن و بدی خواب بسیار را آورده و نیکی تلاش و کار روزانه و تندرستی و فرزندان و آب و کشتزار و در پایان بهشت را به مردان سحرخیز نوید داده است.

فرگرد بیست‌ودوم دربارۀ نیایش برای از بین بردن بیماری و درمان کردن است. هر چند که این فرگرد تا اندازه‌ای بینش و باور زروانی‌گری دارد و اهورا و اهریمن را در برابر هم قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

پیش‌گفتار

فرگرد یکم

فرگرد دوم

فرگرد سوم

فرگرد چهارم

فرگرد پنجم

فرگرد ششم

فرگرد هفتم

فرگرد هشتم

فرگرد نهم

فرگرد دهم

فرگرد یازدهم

فرگرد دوازدهم

فرگرد سیزدهم

فرگرد چهاردهم

فرگرد پانزدهم

فرگرد شانزدهم

فرگرد هفدهم

فرگرد هجدهم

فرگرد نوزدهم

فرگرد بیستم

فرگرد بیست‌ویکم

فرگرد بیست‌ودوم

نمایه

بهره برده شده