معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سومین همایش ملی زبان‌شناسی پیکره‌ای، در اردیبهشت 1398 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به همت انجمن زبان‌شناسی ایران برگزار شد. برای این همایش 20 مقاله از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سراسر ایران به دبیرخانۀ همایش ارسال شد که از میان آنها، پس از داوری، 15 مقاله برای سخنرانی و چاپ برگزیده شد.

کارآمدی پیکره‌ها در پژوهش‌های نظری و کاربردی مرتبط با زبان، سبب شده است تا ساخت پیکره‌ها از یک‌سو و روش‌ها و رویکردها در بهره‌برداری از پیکره‌ها با اهداف پژوهشی متنوع، در سوی دیگر مورد توجه پژوهشگران حوزه‌های مختلف قرار بگیرد. امروزه زبان‌شناسی پیکره‌ای چه در مقام ابزاری پژوهشی که بررسی پدیده‌ها و نظریات مطرح در زبان را رقم می‌زند، جزئی جدایی‌ناپذیر از پژوهش‌های زبانی است. در ارتباط با زبان فارسی در حال حاضر دستاوردهای ارزنده‌ای هم به لحاظ کمی و سرعت پیشرفت محتوا و هم از جهت تعداد، در دست است. مجموعه مقالات دو همایش پیشین زبان‌شناسی پیکره‌ای و این مجموعه شاهدی بر این مدعا هستند.

این مجموعه دربرگیرندۀ وجوه مختلفی از مطالعات زبان‌شناسی پیکره‌ای در موضوعات فرایندهای شکل‌گیری برخی پیکره‌های برچسب‌خورده و نخورده، پردازش زبان طبیعی با استفاده از پیکره‌های زبانی، کاربرد پیکره در آموزش زبان، تحلیل گفتمان و استخراج روال‌ها، الگوها و قواعد زبان فارسی براساس پیکره‌های موجود است.

در چکیدۀ مقالۀ «استخراج قواعد واجی زبان فارسی از پیکرۀ آوایی فارس‌دات» چنین آمده است: «هدف از این مقاله تبیین شیوۀ استخراج قواعد واجی از یک پیکرۀ آوایی زبان فارسی است. برای این منظور پیکرۀ آوایی فارس‌دات انتخاب شد. ابتدا مشخصات زبانی و فنی فارس‌دات توصیف شده است. سپس روش استخراج قواعد واجی از پرونده‌های متنی واجی و آوایی توضیح داده شده است. قواعد واجی حساس به بافت برحسب نوع تغییر ساختاری به دو دستۀ قواعد واجگونه‌ای و خنثی‌شدگی تقسیم شدند و پنج نوع قاعدۀ تعمیم‌یافتۀ واجی برحسب مشخصه‌های تمایزدهندۀ آوایی بدست آمد. این قواعد برحسب فراوانی نسبی به ترتیب عبارتند از: قاعدۀ حذف، همگونی محل تولید کامی‌ها، واکرفتگی، ارتقاء و تنزل واکه. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اولا چون حذف واج بیشترین میزان وقوع را در گفتار داشته، احتمال خطا در بازشناسی کلمات افزایش می‌یابد. ثانیاً گنجاندن فراوانی نسبی قواعد در توانش اهل زبان یک دستاورد بحث‌انگیز در واج‌شناسی قاعده‌بنیاد و همچنین واج‌شناسی بهینگی وزن‌دار خواهد بود». (ص 37)

در چکیدۀ مقالۀ «معرفی پیکره "کودک علامه"» می‌خوانیم: «هدف از نگارش این مقاله معرفی پیکره «کودک علامه» پیکرۀ زبان گفتاری و نوشتاری کودکان فارسی‌زبان و شیوه گردآوری داده‌های آن است. برای جمع‌آوری داده‌های این پیکره از 4 آزمون استفاده شد؛ دو آزمون گفتاری (خلق و بازگویی داستان) و دو آزمون نوشتاری (خلق و بازنویسی داستان). تمامی کودکان 7ـ12 ساله دختر و پسر شرکت‌کننده، فارسی‌زبان تک‌زبانه بودند. این پیکره 94000 واژه‌ای می‌تواند ابزاری برای مطالعه رشد زبان کودکان فارسی‌زبان باشد. پژوهشگران هوش مصنوعی نیز می‌توانند از آن به عنوان منبع پردازش زبان طبیعی بهره ببرند. این پیکره همچنین می‌تواند با در اختیار قرار دادن فهرست واژگان پیاه، هدف آموزشی نیز داشته باشد». (ص 139)

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

تهیۀ دادگان‌های گفتاری و متنی برای سامانۀ بازشناسی خودکار مکالمات خلبان و واحدهای مراقبت پرواز/ محمد بحرانی ـ مهسا آزادمنش

استخراج قواعد واجی زبان فارسی از پیکرۀ آوایی فارس‌دات/ محمود بی‌جن‌خان ـ عرفان بنیادی

استفاده از پیکره‌های بارگذاری‌شده در پایگاه دادگان زبان فارسی به منظور بررسی صفات مرکب زبان فارسی/ بهار پورشاهیان

بررسی پیکره‌بنیاد جوک فارسی از منظر تحلیل انتقادی گفتمان/ سهیل دانش‌زاده ـ علی افخمی

بررسی زایایی پسوند‌های نام‌خانوادگی در زبان فارسی: پژوهشی پیکره‌بنیاد/ آناهید دشتی ـ فاطمه سلطان‌زاده

بررسی پیکره‌بنیاد مقوله معنایی پیشوند (نا ـ) در زبان فارسی/ فریبا صیادی پور سی سخت ـ امیر سعید مولودی

معرفی پیکره «کودک علامه»: نخستین پیکره زبان گفتاری و نوشتاری کودکان فارسی‌زبان/ الهه طاهری قلعه‌نو ـ محمد دبیرمقدم

گروه‌بندی معنایی ترکیبات اسمی زبان فارسی به همراه ساخت بانک داده/ شهره طباطبایی سیفی ـ محمد ایزدی

معرفی داده استاندارد طلایی در سطح معنا برای هم‌نگاره‌های زبان فارسی/ مسعود قیومی

آغازگر بی‌نشان جملات پرسشی پرسش‌واژه‌ای در زبان فارسی/ آزاده میرزائی

پیکره و سوگیری پژوهشی؛ مطالعه‌ای موردی در تقابل واژگانی/ ماندانا کلاهدوز محمدی ـ علی‌رضا قلی فامیان

تحلیل پیکره‌بنیاد خطا در ساختار زبانی دانش‌آموزان استثنایی پایۀ اول تا چهارم ابتدایی شاغل به تحصیل در مدارس استثنایی/ حنانه رسولی وثوق ـ شهرام مدرس خیابانی ـ حمیدرضا ربیعی

آموزش واژه‌های نقشی به فارسی آموزان خارجی با بهره‌گیری از پیکرۀ زبانی/ سمیرا میرزائی

Persian Learner Translator Corpus (PeLTC)/ Ali Beikian, Dariush Najadansari, Mehran Borzoufard

Applying Data-Driven Learning to EFL Learners Writing Development: The Case for Micro Level Skills/ Mehrdad Sepehri

Abstracts