معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هایکو گونه‌ای است از شعر ژاپنی مشتمل بر هفده مورا یا اُن جی به ژاپنی در قالب سه عبارت پنج، هفت، پنج مورایی. هر چند این گونۀ شعری اغلب دارای هفده هجاست. اما باید توجه داشت که هجا با مورا تفاوت دارد. هایکو معمولا شامل فصل واژه و برش واژه است. در ژاپن هایکو به شیوۀ سنتی در یک خط عمومی نوشته می‌شود، اما در انگلیسی اغلب به سه سطر افقی تقسیم می‌گردد. این گونۀ شعری قبلا هوکو نامیده می‌شد، اما ماسائوکا شیکی در قرن نوزدهم این نام را به هایکو تغییر داد.

در قرن پانزدهم در ژاپن نوعی شعر به نام «رنگا» مقبولیت داشت. «رنگا» شعری است که چند شاعر یا همکاری یکدیگر می‌سرایند. سرایندگان به ترتیب بندهایی 17 هجائی (5و7و5) و 14 هجائی (7و7) اضافه می‌کنند تا کل شعر که 100 بند است کامل شود. «رنگا» به لحاظ آکادمیک شعر معتبری بود. در این شیوۀ سنتی از سرایندگان خواسته می‌شد ادبیات خود را براساس معیارهای زیبایی‌شناختی آن روزگار و تعاریف کلاسیک ارائه دهند. در قرن شانزدهم، به جای «رنگا»، «هایکای» شعر خنده‌دار مقبولیت عام یافت. «هایکاری» شبیه «رنگا» از عبارات 17 و 14 هجائی تشکیل شده است، ولی با استفاده از گونه‌ای مضحکۀ نوآورانه به هزل «رنگا» می‌انجامد. شاعران «هایکای» از طریق بازی با کلمات عبارات برتری می‌آفریدند که به صورت عادی برای «رنگا» جالب نبود. اولین عبارت «رنگا» و «هایکای» هوکو نامیده می‌شد. شاعران هایکای گاهی اوقات هوکوهای خودشان را به عنوان یک شعر مستقل عرضه می‌کردند و می‌توان گفت که اصل هایکو از همین جا ریشه گرفت. اولین عبارت «رنگا» و «هایکای» به شیوۀ سنتی براساس کی گو عرضه می‌شد. بعدها، شاعران کی گو را در هوکو و همچنین در هایکو رعایت می‌کردند.

این کتاب تلاش کرده است تا با نگاهی موشکافانه و دقیق ضمن معرفی مهمترین هایکوسرایان ژاپنی وجه تشابه و تمایز هایکوسرایان را با یکدیگر مشخص کند. از سوی دیگر با ارائه نمونه شعرها به دو زبان فرصتی پدید آورده است تا علاقه‌مندان بتوانند با دقت بیشتری ای این مجموعه بهره ببرند. همچنین این کتاب مجموعه‌ای است از هایکوی ژاپنی همراه با تاریخچه و سیر دگرگونی آن و زندگی‌نامۀ شاعران مشهور هایکوسرا که همگی از فضای مجازی برگرفته و از انگلیسی به فارسی ترجمه شده است. از این رو مترجمان صرفا به منابعی که در اینترنت قابل دسترسی بوده مراجعه نموده و آنچه را که در این زمینه معتبر و مفید تشخیص داده‌اند گزینش کرده‌اند. ممکن است ترجمۀ انگلیسی همۀ هایکوها در یک سطح نباشد، هر چند بیشتر آنها برگرفته از ترجمه‌های آر. آچ. بلایت است که از هایکوشناسان و مترجمان نامدار به شمار می‌رود.

گفتنی است با توجه به تفاوت هنجارهای نحوی زبان‌های انگلیسی و فارسی و ویژگی‌های هر یک از این دو زبان، مترجمان کوشیده‌اند در برگرداندن شعرها لحن و هنجار زبان مقصد (فارسی) رعایت شود و تا آنجا که به دگرگونی و تغییر مفهوم نینجامد هایکوها در فارسی از گونه‌ای موسیقی و وزن منعطف برخوردار شوند. از این رو ممکن است در ترجمه، واژه یا واژه‌هایی به هایکو افزوده یا از آن کاسته شده باشد. به طور کلی محور توجه، برگردان مفهوم کلی شعر یا انتقال حس مورد نظر شاعر بوده است. هر چند پاره‌ای از آنها فاقد موسیقی و وزن هستند و صرفا به زبان نثر برگردانده شده‌اند. همچنین با آگاهی از این که هایکو کوتاه‌ترین و موجزترین گونۀ شعری جهان است، رعایت ایجاز و فشردگی در برگرداندن آن به فارسی به عنوان اصلی مهم مورد توجه مترجمان بوده است.

این کتاب دارای چند ویژگی است: الف) برگردانِ فارسی بیشتر هایکوها به خصوص کلاسیک‌ها ـ از گونه‌یی وزن انعطاف‌پذیر برخوردار است. ب) زندگی‌نامۀ هایکوسرایان برجسته و مشهور همراه با آثارشان بر حسب تقدم تاریخی آورده شده است. ج) تاریخچه و سیر پیدایش و دگرگونی هایکو به اختصار بررسی شده است. د) به اصطلاحات، مفاهیم، سنت‌ها، تعاریف و نظریه‌های این ژانر شعری پرداخته شده است.

در ضمن از پرداختن به مکاتب ذن و بودیسم و تاثیر آنها بر هایکوی ژاپنی صرف‌نظر شده است. به اعتقاد مترجمان آنچه در هایکو بیش از هر چیز دیگر مورد توجه است طبیعت و جلوه‌های گوناگون آن و تلاش شاعر در ماندگار کردن این جلوه‌ها و انتقال حس ناشی از آن است. از این رو نمی‌توان لزوما هر هایکو را حاوی اشاره‌ای به ذِن یا بودیسم و یا هر مکتب فکری دیگر دانست، نکته‌ای که دربارۀ نسبت شعر فارسی با عرفان نیز صادق است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

یادداشت مترجمان

قالب‌های کلاسیک شعر ژاپن

تاریخ هایکو

هایکو و هایکوسرایان مشهور ژاپنی از آغاز تا امروز

هایکوی امروز ژاپن

هایکوی مدرن ژاپن

زنان هایکوسُرا

هایکوهای پراکنده از زنان

زنان نوکلاسیک