معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قرآن کریم منبع وحی الهی است که برای راهنمایی و هدایت انسان بر پیامبر خاتم(ص) نازل شده است؛ معجزه‌ای بس گرانقدر که آدمی را به والاترین اهداف و آرمان‌ها هدایت می‌کند. آیات قرآن سرشار از روش‌ها و راه‌های چگونه زیستن است و خداوند با پند و اندرز و روایت‌های خود چراغی روشن در مقابل بشر قرار داده است. خداوند در سرتاسر قرآن انسان را مخاطب قرار داده و به نیکی دعوت کرده است؛ در نقطۀ مقابل، انسان را از گناه و فساد پرهیز و به گناهکاران وعدۀ عذاب می‌دهد. قصه‌های قرآن در میان سوره‌ها و آیاتی قرار دارند که در آنها از مستقیم‌گویی پرهیز شده است.

متأسفانه تاکنون در حوزۀ نمایشنامه‌نویسی، پژوهشی درخور توجه انجام نشده است؛ بنابراین دست‌اندرکاران عرصۀ تئاتر و درام و ادبیات باید در این زمینه تحقیق و پژوهش کنند تا با تکیه بر دستاوردهای آنها بتوانیم به ادبیات نمایشی مرتبط با فرهنگ و آداب و سنن خویش دست یابیم. با توجه به اهمیت دستیابی به درام شرقی و ایرانی ـ اسلامی، اگر در حوزۀ ادبیات نمایشی پژوهش‌های مناسبی انجام بگیرد و کارکردهای این هنر را در قصه‌های قرآن و سایر منابع تاریخی و کهن ایران جست‌وجو کنیم، و نیز مطالعۀ تحلیلی جنبه‌های دراماتیک قصه‌های قرآن، در حوزۀ درام به جایگاهی ارزشمند دست خواهیم یافت و این به دست نمی‌آید جز با بازگشت به فرهنگ خودی و استفاده از غنای آن. مطالعۀ تحلیلی جنبه‌های دراماتیک در قصه‌های قرآن امکانی را به وجود می‌آورد تا بتوان از قابلیت‌های گسترده‌ای که به لحاظ ایدئولوژی، فرهنگ، اخلاق، انسان‌سازی، پند و موعظه و بایدها و نباید‌های خلقت در حوزۀ قران وجود دارد به بهترین شکل ممکن استفاده کرد و در قالب یک اثر هنری درامی جاودانه ساخت و نمایشنامه‌ای مرتبط با آیات قرآن طراحی و به مخاطب عرضه کرد.

در این کتاب قصه‌های قرآن در پنج فصل بررسی شده و انطباق یا عدم انطباق آنها با اصول درام و نمایشنامه‌نویسی تحلیل شده است. در نهایت، فرایند حاصل راه و روش عملی چگونگی نگارش قصه‌های قرآنی است. نتیجۀ این پژوهش‌ می‌تواند راهکاری باشد برای نویسندگان و پژوهشگران بعدی تا به کشف و شهودی دیگر در ادبیات نمایشی دست یابند.

موضوعات مطرح شده در این کتاب عبارت‌اند از: قابلیت‌های دراماتیک قصه‌های قرآن، بررسی و اثبات میزان این قابلیت‌ها در شکل‌گیری یک نمایشنامه، شخصیت‌پردازی، گفت‌وگو، فضای موجود در قصه‌های قرآن و انطباق آنها با عناصری چون داستان نمایش، شخصیت‌پردازی، دیالوگ یا گفت‌وگوهای نمایشی، مقدمه‌چینی، گره‌افکنی، کشمکش، فضا‌سازی نمایشی، تعلیق، بحران، ستیز، چالش، فرود، و نتیجه‌گیری در یک نمایشنامه، مخاطبان پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه‌های پژوهش.

در این کتاب 34 قصه با عناوین قصۀ آدم (ع)، خلقت آدم (ع)، عهدگرفتن از فرزندان آدم (ع)، آدم (ع) و حوا، هابیل و قابیل، وفات آدم (ع)، قصۀ ادریس (ع)، قصۀ نوح (ع)، قصۀ قوم هود (ع)، قصۀ صالح (ع)، قصۀ ابراهیم (ع)، ابراهیم (ع) و بتان، ابراهیم (ع) در آتش، جنگ نمرود با خدا و زنده‌شدن مرغان، ابراهیم (ع) و ساره، ابراهیم (ع) و هاجر، ذبح اسماعیل (ع)، مقام ابراهیم (ع)، قصۀ قوم لوط، قصۀ یوسف (ع)، یوسف (ع) و برادران، فروختن یوسف (ع)، عزیز مصر یوسف (ع) را می‌خرد، یوسف (ع) و زلیخا، یوسف (ع) در زندان، وزارت یوسف (ع)، دیدار یوسف (ع) با برادران، دیدار یعقوب (ع) و یوسف (ع)، قصۀ موسی (ع) و فرعون، قصۀ سلیمان (ع) و داوود (ع)، قصۀ یونس (ع)، اصحاب کهف، عیسی (ع) و معراج پیامبر (ص) بحث و بررسی شده‌اند. پس از مطرح کردن قصۀ مورد نظر، به ترتیب درج آنها در قرآن کریم، ابتدا ترجمۀ آیات مربوط به هر قصه براساس ترجمۀ گران‌سنگ حسین الهی قمشه‌ای ارائه و سپس خلاصه‌ای از قصۀ قرآنی بیان شده است. در مرحلۀ بعد، با توجه به عناصر ساختاری در نمایشنامه‌نویسی، قصه‌ها نقد و بررسی شده‌اند.

در این پژوهش، جزء به جزء، عناصر ساختاری را با مصداق‌های عینی موجود در یک موضوع بررسی و در نهایت تطابق این عناصر با موضوع مورد نظر را اثبات یا انکار شده است.

جنبه‌های دراماتیک قصه‌های قرآنی در سه بخش اصلی تحلیل و بررسی شده است: مطالعۀ تحلیلی به منزلۀ ابزار و روش کار؛ 2. جنبه‌های نمایشی یا ساختار نمایشی و عناصر دراماتیک به منزلۀ عناصر علمی و فنی پژوهش که تحقیق در صدد اثبات آن با قصه‌های قرآن است؛ 3. قصه‌های قرآن منبع و موضوع تحقیق و به عبارتی تعریف نهایی چگونگی بروز و ظهور درام در قصه‌های قرآن است. در این پژوهش روش تحلیل و مطالعۀ تحلیلی برمبنای ظرف و مظروف و قیاس انجام گرفته است. این کتاب مرجع کامل از قصه‌های قرآن است و ساختارهای نمایشی آن را دربر می‌گیرد. کاربرد دیگر این پژوهش اجرای نمایشنامه‌هایی است با محتوای دینی که در نتیجه ارزش‌های انسانی را در حوزۀ تئاتر گسترش می‌دهد.

در این پژوهش چند نکتۀ کلی وجود دارد: 1. بررسی مفهوم هنر در اسلام و دیدگاه‌ها دربارۀ هنراسلامی؛ 2. تلخیص و دوباره‌نویسی قصه‌های قرآن با فرم‌ها و شکل‌های متفاوت، از ساده‌ترین شکل نگارش قصه‌ها برای کودکان و نوجوانان گرفته تا پیچیده‌ترین و سنگین‌ترین نثر ادبیات کهن؛ 3. بررسی وجوه حکمت، هنر و زیبایی در قصۀ یوسف (ع)؛ 4. رویکردهای اخلاقی و تأکید بر تفاسیر قصه‌ها و روایت‌های تاریخی؛ 5. نحوۀ نگارش قصه‌ها و تقسیم‌بندی آنها؛ 6. اشارات فنی به قصه‌های قران با تأکید بر روایت و خطوط پیوستۀ داستانی؛ 7. تفکیک قصه‌های اصلی و فرعی و جداول مربوط به قصه‌های قرآن؛ 8. تأکید بر مفاهیم اخلاقی، پند و موعظه، ساختار و روایت در قصه‌ها و ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن؛ 9. بررسی و تفسیر قصه‌های قرآنی به لحاظ شکل و فرم بیانی؛ 10. ساختار فنی و هنری در واژگان و شأن نزول آیات در قصه‌های قرآن؛ 11. محدود بودن بررسی و عناوین قصه‌ها.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: پیشینه

فصل دوم: مباحث و مفاهیم نظری

فصل سوم: تحلیل و بررسی قصه‌های قرآنی

فصل چهارم: نتایج تحقیق

نتیجه‌گیری

اعلام

منابع و مآخذ