معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کمتر کسی می‌تواند باور کند تهران امروزی، روزی به دلیل آب و هوای خوش در دامنۀ البرز و سرسبزی درختان و باغ‌های فراوان، آب‌های جاری و شکارگاه‌های بسیار مورد توجه قرار گرفت و بعدها به عنوان پایتخت ایران معرفی شد. آنچه از سفرنامه‌های سیاحان که در آن زمان به تهران آمده‌اند و در سفرنامه‌های خود تصریح کرده‌اند به دست می‌آید این است که وقتی از دروازه شمیران وارد شهر شدند، بعد از عبور از زمین‌های بایر مدت زیادی از میان باغ‌های مختلف به ویژه باغ‌های انار و پسته گذشته‌اند تا به مرکز جمعیت رسیده‌اند. چنارهای سبز و بلند که هر سیاح و توریستی را جذب خود می‌کرد و اغلب آنان از تنومندی، بزرگی و سرسبزی این درختان در خاطرات و سفرنامه‌هایشان نوشته‌اند و گاهی تهران را شهر چنارهای بلند و باغ‌های پسته و انار معرفی کرده‌اند.

می‌توان گفت محلۀ چاله‌میدان اطراف امام‌زاده یحیی و پیرامون امام‌زاده سید اسماعیل محل اصلی تمرکز جمعیت تهران پیش از کشیدن حصار بوده است. در تهران قدیم تعداد بسیار بقعه و امام‌زاده و مزار وجود داشته که غالباً زیارتگاه و محل اجتماعات عمومی و قبرستان بودند. وقتی که حصار کشیده شد، بیشتر آن بقاع در داخل حصار واقع شدند که تعداد این امام‌زاده‌ها بیش از چهارده بقعه در داخل حصار بوده است که به نام امام‌زاده یحیی، امام‌زاده محمد، امام‌زاده زید، امام‌زاده سیداسماعیل، امام‌زاده سیدنصرالدین، امام‌زاده سیدولی، بقعه هفت‌تن، امام‌زاده اسحاق، بقعه هفت‌دختران، بقعه پیر عطا، امام‌زاده روح‌الله، امام‌زاده غیبی و امام‌زاده ابراهیم بوده‌اند.

نویسنده در این کتاب از پیدایش تهران به عنوان یک شهر نوشته و چگونگی شکل‌گیری آن را توضیح داده تا اواخر دورۀ قاجار. بیشترین تأکید در کتاب بر روی تاریخچۀ محلات است و وجه تسمیه محلات آن؛ خیابان‌ها، کوچه‌ها، اماکن عمومی، اماکن مذهبی و .... و آنچه در این مناطق و محلات اتفاق افتاده است.

قدیمی‌ترین سند فارسی موجود درباره تهران نشان می‌دهد که تهران از سده سوم هجری قمری وجود داشته است و نویسنده‌ای به‌نام ابوسعد سمعانی در کتاب خود از شخصی به نام ابوعبدالله محمد ابن حامد تهرانی رازی نام می‌برد که اهل تهران ری بوده و در سال 261 هجری قمری (برابر با 874 میلادی) درگذشته است. اما تهران از سال 1200 هجری قمری برای نخستین بار توسط آغا محمدخان قاجار به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب شده است.

در این کتاب دربارۀ محلۀ اقدسیه می‌خوانیم: «اقدسیه در شش کیلومتری امام‌زاده صالح است. دارای هفتاد تن سکنه. آب و هوایش خوب و محل اردوگاه تابستانی دانشکده افسری است. باغ اقدسیه در مشرق صاحبقرانیه نیاوران است و آن از بناهای ناصرالدین شاه قاجار است. نام قبلا حصار ملا بوده و شاه مزبور آن را به نام اقدس‌الدوله یکی از زنان خود اقدسیه نامیده است». (ص 62)