معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در ادبیات غرب، از زمان یونان باستان تا اواخر سدۀ نوزدهم میلادی، برخی بر این نظر بوده‌اند که زردشت نه پیام‌آور، بلکه ستاره‌شناس، اختربین و یا دانایی از شرق باستان و از نظر تایخی شخصیتی قابل تردید شناخته می‌شد. اما با زدودن غبار افسانه‌ها و تحریف‌ها و ارجاع به شاهدی معتبر، متن اوستا، چهرۀ دیگری از او ترسیم شد: یکی از بزرگترین مصلحان تاریخ و پایه‌گذار یکی از ادیان مهم جهان که به نام او منسوب است و بیش از یک هزار سال دین رسمی شاهنشاهی بزرگ ایران بوده است.

هر چند شعائر اصلی دین زردشتی آنگونه که زردشت در سده‌های پیش بنیاد نهاده است در میان پیروان کنونی نیز رواج دارد، اما روشن است که نظام کلی آن در طول زمان تحول پذیرفته و چهرۀ سادۀ آغازین را از دست داده و با سنت‌های ادیان دیگر در آمیخته است. از میان سرودهای گاهان، تنها یک شخصیت مشخص با ما سخن می‌گوید که در جای‌جای آن خود را زردشت سرانیدۀ سرودها می‌نامد. بخش‌های متأخر اوستا و ادبیان پهلوی نیز او را شخصیتی تاریخی و خالق سرودهای گاهانی می‌شناسند. گر چه خواندن و تعبیر و تفسیر پیام زردشت در قالب واژگان و با گفتمان شاعرانه که با آن پیروانش را مخاطب قرار می‌دهد، آسان نیست اما شوق درک و دریافت پیام متعالی او، هر چند اندک، از ورای سده‌ها، پژوهندگان بسیاری را از سراسر جهان راهی این مسیر دشوار ساخته است. پژوهشگر کوشش و تلاش خود را می‌کند اما در پایان از تمام ابهاماتی که قادر به روشن ساختن آنها نموده آگاه است. ویژگی هر ترجمه‌ای از گاهان موقتی بودن آن است.

این پژوهش، بررسی متن اوستا و زند دو فصل 47 و 48 از چهار فصل گاه سوم، سپنتامنیوگاه است. به نظر می‌رسد فصل 48 از آنجایی آغاز می‌شود که فصل 47 به پایان رسیده و به همین سبب، این دو در کنار هم و جدا از دیگر فصل‌ها بررسی شده است.

اوستا از نظر کاربرد نیز به دو گروه تقسیم می‌شوند: متون آیینی و متون نیایشی یا دعایی. متون آیینی که توسط روحانیون طی مراسم دینی در آتشکده خوانده می‌شود، شامل یسن‌ها، ویسپرد و وندیداد است. متون نیایشی را که روحانیون و عامۀ مردم در هر جایی می‌خوانند شامل یشت‌ها و خرده اوستا است.

اوستای قدیم بخشی از یسن‌هاست. یسن‌ها شامل 72 هاد/ ها است و از سه بخش عمده تشکیل شده است: فصل‌های 1ـ27؛ 28ـ54 و 55ـ72. اوستای قدیم، کهن‌ترین بخش ادبیات اوستایی، میان فصل‌های 27 تا 55 که مرکز یسن‌هاست، قرار دارد و شامل گاهان، یسن منثور هفت‌ها و دو دعای مقدس اهونور و ایریمن‌ایشیه است.

گاهان شامل هفده‌ گاه است که براساس وزنشان در پنج گروه مرتب شده‌اند. هر کدام از این گاه‌ها نامی دارد که از واژه‌های آغازین آن گاه بر گرفته شده است. گاه اول اهونویتی، گاه دوم اشتویتی، گاه سوم سپنتامنیو، گاه چهارم وهوخشثرا و گاه پنجم وهیشتویشتی نام دارد.

اشاره‌های گاهان و یسن هفت‌ها حاکی از آن است که در زمان سرایش این متون، پرستندگان، روحانیان و مردم عادی پیرامون آتش مقدس گرد می‌آمدند و به ستایش اهوره‌مزدا و آفریدگان او می‌پرداختند.

ویژگی وزن گاهان شکل پاره‌ای آن است. هر پاره دارای تعدد معینی بیت و هر بیت تعداد مشخصی هجا دارد. شمار هجاهای هر مصراع جای درنگ و شمار ابیات یک پاره، وزن هر پاره را معین می‌کند. مصراع‌های هفت‌هجایی اصلی‌ترین رکن در هر پنج وزن گاهان است. سپنتامنیوگاه دارای پاره‌های چهاربیتی است و هر بیت دو مصراع چهار و هفت‌هجایی دارد. یسن 47 کمترین پاره(6 پاره) و یسن‌های 31 و 51 بیشترین پاره (22 پاره) را دارند.

این پژوهش شامل پیش‌گفتار، مقدمه، یادداشت‌های مقدمه و سه فصل است. فصل نخست دربردارندۀ متن اوستایی، ویراستۀ گلدنر، حرف‌نویسی متن اوستایی یسن 47 و 48، برگردان فارسی، یادداشت‌های برگردان و شرحی دربارۀ ساخت متقارن در تالیف یسن 47 است. فصل دوم شامل مقدمه‌ای بر برگردان اوستا به پهلوی (=زند)، متن زند، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت‌های آن است. فصل سوم واژه‌نامۀ اوستا ـ زند ـ فارسی است. در مقدمه، چنانکه گذشت به اوستای قدیم و ترتیب قرار گرفتن این متون براساس شواهد اوستای جدید، ارجاع‌های دورن‌متنی بیان سرودهای گاهان، شیوۀ تألیف شفاهی گاهان، موقعیت یسن هفت‌ها در میان گاهان و مؤلف و پدید‌آورندۀ گاهان پرداخته شده است. در برگردان فارسی به آثار و آراء اوستاپژوهان نامی توجه و در یادداشت‌ها به آنها اشاره شده است. سعی بر آن بوده در برگردانی که از این دو فصل ارائه شده است، تا حد امکان حالت‌های دستوری متن اوستایی حفظ شود، از این رو ممکن است در برخی موارد برگردان سنگین به نظر آید که کوشش شده است در یادداشت‌ها ابهام‌های ترجمه روشن شود. فصل دوم شامل مقدمه‌ای دربارۀ ترجمه‌های پهلوی موجود، تاریخ نسبی آنها و مفسران زند، سنت ترجمه و علت ترجمۀ اوستا به پهلوی، روش ترجمه، توضیح و تفسیر در زند، زند گاهان و چند اصطلاح کلیدی، امشاسپندان، تن پسین، سوشیانس پرداخته شده است. آشکار است که دشواری‌های متن زند از خود گاهان بیشتر است و ظاهراً به همین سبب است تاکنون ترجمه‌ای از زند گاهان به هیچ زبانی انجام نشده است. به نظر می‌رسد مترجمان و مفسران زند، با توجه به فاصلۀ زمانی با گاهان و دور بودم از فضای روحانیت سنتی و وارد کردن برداشت‌های خود در تفاسیر و گزارش‌ها، برگردانی به دست داده‌اند که نه تنها فارسی میانۀ اصیل نیست، بلکه از مفاهیم و تعابیر پاهانی نیز به دور است. اما از آنجا که نکات و اشارات از طریق همین ترجمه‌ها و تفسیرها به متون و ادبیات پهلوی راه یافته، به دست دادن برگردانی، هر چند غیر مطمئن، خالی از فایده نخواهد بود. در ادامه متن زند ویراستۀ دابار با چند تصحیح، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت برگردان آمده است. در فصل سوم، واژه‌نامه، کوتاه‌نوشت‌هایی که در واژه‌نامه به کار رفته، آمده است. صورت‌های صرفی هر واژه زیر ستاک و صورت‌های فعل زیر ریشه آمده است. مقولۀ دستوری و معنای هر واژه در برابر ستاک و صورت‌های صرفی با ذکر حالت، جنس و شمار، زیر ستاک و در هر مورد با شمارۀ بند آمده است. برگردان زند هر واژه نیز در برابر صورت صرفی واژه‌ها یاد شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل‌های 47 و 48 سپنتامنیوگاه

زند فصل‌های 47 و 48 سپنتامینوگاه

واژه‌نامه اوستا ـ زند ـ فارسی

کتابنامه