معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این مجموع دربردارندۀ مقالات تعدادی از استادان نامور زبان و ادب فارسی و بعضی از شاگردان مستقیم یا مع الواسطۀ استاد مرحوم است که از احوال و آثار استاد تا بعضی مقالات تحقیقی در ابواب ادب و تاریخ را دربر می‌گیرد.

کتاب بر چهاربخش است: احوال و آثار؛ مقالات اهدایی به استاد؛ گزیده‌ای از آثار و اشعار استاد؛ و اسناد و عکس‌ها.

این کتاب پس از مقدمه‌ها، با روزشمار زندگی استاد از تولد ایشان در اول تیرماه ١٣٠٨ شمسی آغاز می‌شود و تا نهم تیرماه ١٣٨٩ که کالبد خاکی تهی کرد، پایان می‌یابد. مقالۀ «انسانی که خود جهانی بود» مشتمل بر مختصری در زندگینامۀ علمی دکتر مرتضوی به قلم آقای دکتر توفیق سبحانی در واقع بسط همان روزشمار با توضیحاتی خواندنی و جذاب، مخصوصاً برای جوانان طالب علم است. سجّاد آیدنلو وجهی از علائق علمی استاد مرحوم، یعنی تحقیق دربارۀ شاهنامه را مورد توجه قرار داده است؛ و زنده‌یاد دکتر حسن احمدی گیوی پس از اشارات خاطره‌انگیز شاگردی به استاد، دربارۀ کتاب زبان دیرین آذربایجان دکتر مرتضوی سخن رانده است. مسایل عصر ایلخانان عنوان یکی از مهم‌ترین آثار دکتر مرتضوی طی مقاله‌ای از نصرلله امامی مورد بحث قرار گرفته و دیدگاه‌های استاد دربارۀ این دوره تحلیل شده است. آقای خرمشاهی هم دو نامۀ ردوبدل شده میان خود و استاد مرتضوی را طی مقاله‌ای منتشر کرده و اسباب نگارش این نامه‌ها را شرح داده است. سپس رشید عیوضی دربارۀ کتاب استاد زیر عنوان مکتب حافظ سخن رانده است. مقالات آقایان نادر فتاحی قاضی، سعیدلله قره بگلو و سیامک مختاری، جملگی دربارۀ شوؤن علمی و اخلاقی استاد مرتضوی است. خانم معصومه معدن‌کن طی مقاله‌ای جذاب، به ماجرای تأسیس مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران به پیشنهاد استاد مرتضوی و علاقۀ او به تدوین تاریخ ایران پرداخته و آنگاه دربارۀ مقدمه‌هایی که استاد بر کتب منتشره از سوی آن مؤسسه نوشته است سخن رانده است. آقای توفیق سبحانی در این بخش هم طی مقاله‌ای خاطراتی از استاد مرتضوی آورده و دربارۀ بعضی از آثار ایشان سخن رانده است.

در بخش مقالات اهدایی به استاد دکتر مرتضوی، مقالاتی ممتّع و پرفایده و محققانه دیده می‌شود. دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن به بحث دربارۀ تأثیر شاهنامه بر آثار متأخر پرداخته است؛ دکتر حسن انوری دربارۀ اهمیت کتاب نصاب الصبیان و ماجرای تصحیح آن توسط خود به راهنمایی استاد محمد معین سخن گفته است. دکتر اصغر دادبه جمع بین رندی حافظ را با اشعری‌گری تبیین کرده است؛ احمد سمیعی گیلانی مقاله‌ای در باب عمل، وجود و ارزش از فرانسه ترجمه و به استاد تقدیم داشته است. «عقاید ایرانیان درباره شراب»، عنوان مقاله‌ای است از استاد دکتر شفیعی کدکنی که همین موضوع را با مروری بر دیوان "خماری" سیبک نیشابوری، که گویا در پرداختن به این موضوع منحصربه‌فرد است مورد بحث قرار داده است. مطالعات ایرانی در مکاتبات میان هنینگ و تقی‌زاده عنوان کتابی است که در کالیفرنیا منتشر شده و گوشه‌ای از تاریخ ایران‌شناسی در اروپا را باز می‌نمایاند و دکتر مجدالدین کیوانی آن را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. مقالۀ ممتّع و محققانۀ دکتر محمدعلی موحد دربارۀ یاسای چنگیزی و تأثیرات آن و آنگاه مقالۀ عالمانۀ دکتر احمد مهدوی دامغانی درباره چند بیت حافظ مخصوصا مصراع «من المبلغ عنی الی سعاد سلامي» آخرین مقالات این بخش را تشکیل می‌دهد.

بخش سوم به گزیده‌ای از آثار و اشعار استاد دکتر مرتضوی اختصاص یافته است و در آن مقالاتی محققانه چون «تحلیل مبانی ملیت ایرانی و سهم آذربایجان» و «دانش و دانشگاه در آذربایجان» دیده می‌شود و شایسته است همۀ ایرانیان و مخصوصاً هموطنان آذربایجانی این مقالات را بخوانند و از دیدگاه‌های یکی از فرهیخته‌ترین محققان آذربایجانی مطلع شوند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مرکز: سید کاظم موسوی بجنوردی

نامۀ اهدای کتابخانۀ استاد مرتضوی به مرکز/ ایرج مرتضوی

مقدمه/ توفیق هـ. سبحانی

احوال و آثار:

روزشمار زندگی استاد فقید دکتر مرتضوی/ محمد طاهری خسروشاهی

انسانی که خود جهانی بود/ توفیق هـ. سبحانی

شاهنامه‌پژوهی/ سجاد آیدنلو

تک‌سوار پهنۀ پژوهش و ادب و عرفان/ حسن احمدی گیوی

استاد منوچهر مرتضوی و مسائل عصر ایلخانان/ نصرالله امامی

نامه به استاد مرتضوی/ بهاءالدین خرمشاهی

خاموشی آخرین شاگرد عصر فروزانفری/ هاشم دهقان

گلگشتی در مکتب حافظ/ رشید عیوضی

یادی از استاد منوچهر مرتضوی/ قادر فتاحی قاضی

به یاد مسافر باغ دل/ سعیدالله قره‌بگلو

ستیغ سکوت و صلابت/ سیامک مختاری

تأملی در مقدمه‌ها/ معصومه معدن‌کن

آن سابقۀ پیشین تا روز پسین باشد/ توفیق هـ. سبحانی

مقاله‌های اهدایی:

هزارگان فردوسی/ محمدعلی اسلامی ندوشن

نصاب الصبیان/ حسن انوری

چه نسبت است به رندی صلاح و تقوی را (رندی و اشعری‌گری)/ اصغر دادبه

عمل، وجود و ارزش/ احمد سمیعی گیلانی

عقاید ایرانیان دربارۀ شراب/ محمدرضا شفیعی کدکنی

دانشمندان و انسان‌گراها (مطالعات ایرانی در مکاتبات هنینگ و تقی زاده)/ مجدالدین کیوانی

یاسای چنگیزی و تأثیرات آن/ محمدعلی موحد

مَنِ المُبَلّغُ عنّی الی سُعادَ سَلامی/ احمد مهدوی دامغانی

گزیده ای از آثار و اشعار استاد منوچهر مرتضوی:

دانش و دانشگاه در آذربایجان

تحلیل مبانی ملیت ایرانی و سهم آذربایجان

آرزوی پیران

سرود سرنوشت

شهریار را بگشا پنجره

فری شعر دری

اسناد و عکس‌ها