معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاهنامۀ فردوسی از مهم‌ترین منظومه‌های فارسی قرون چهارم و پنجم هجری قمری است که دورۀ زمانی آن متعلق به ایران باستان است. بیشتر محققان در حوزۀ شاهنامه، اتفاق نظر دارند منابع مورد استفادۀ شاهنامه بازمانده از دوران کهن و به احتمال بسیار از دورۀ ساسانی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم مورد استفادۀ شاعر قرار گرفته است. بررسی و پژوهش در این منظومۀ کهن نشان می‌دهد که بن‌مایه‌ها و عناصر دینی مختلفی در آن یافت می‌شود. از جمله ادیان و کیش‌هایی که از آنها به صورت روشن در این اثر حماسی سخن رفته است، می‌توان به دین زردشتی، مانویت، کیش مزدک، ادیان یهود، مسیح و اسلام اشاره کرد که در بخش‌های مختلف بنا به موقعیت‌های گوناگون از آنها سخن رفته است. شمار ابیات و مطالبی که در مورد این ادیان وجود دارد، بسیار متفاوت است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین اطلاعات در این اثر حماسی مربوط به ادیان زردشتی و اسلام است که دلیل آن به احتمال بسیار از یک طرف مربوط به منابع مورداستفادۀ فردوسی است که در عهد ساسانی به نگارش درآمده‌اند و در این عصر به دلیل به رسمیت‌داشتن دین زردشتی و دولتی بودن آن، تأثیر بسیار ژرفی در متون داشته و از طرف دیگر به دلیل سروده شدن شاهنامه در دورۀ اسلامی و مسلمان‌بودن خود فردوسی است.

این کتاب با هدف پرداختن به عناصر دینی شاهنامه و تحلیل و بررسی آنها نگاشته شده است تا به این وسیله دریافت شاهنامه را از ادیان مختلف مورد بررسی و سنجش قرار دهد. این پژوهش از یک‌طرف دیدگاه و جهت‌گیری این اثر حماسی یا منابع مورداستفاده آن در مورد ادیان مذکور را روشن می‌کند و از طرف دیگر ابیات و داده‌های مرتبط شاهنامه را موردسنجش قرار می‌دهد و میزان درستی آنها را آشکار می‌کند. به عبارت دیگر میزان صحت و سقم اطلاعات ارائه شده توسط شاهنامه در حوزه ادیان مذکور را روشن می‌کند.

نویسنده این کتاب را در پنج فصل نگاشته است. در فصل نخست به دین زردشتی پرداخته است که این فصل چکیده‌ای بسیار مختصر از نوشتۀ دیگر مؤلف با عنوان دیانت زردشتی در شاهنامه است. در فصل‌های دوم و سوم به کیش‌های مانی و مزدک پرداخته شده و مؤلف بر آن است تا حد امکان تمامی داده‌های مرتبط در شاهنامه را مورد بررسی و سنجش قرار دهد. فصل چهارم به ادیان یهود و مسیح در این منظومه می‌پردازد. از آنجا که شاهنامه تاریخ کهن ایران را به تصویر می‌کشد، اطلاعات مربوط به این ادیان بسیار کوتاه و مختصر است و شاعر جز هنگام توصیف رابطۀ ایرانیان با پیروان این ادیان به آنها نمی‌پردازد. در فصل آخر به دین اسلام پرداخته شده و پاره‌ای از مهم‌ترین عناصر اسلامی موجود در این اثر حماسی بررسی و تحلیل شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: دین زردشتی

فصل دوم: مانی و دین او

فصل سوم: کیش مزدکی

فصل چهارم: ادیان یهود و مسیح

فصل پنجم: اسلام