معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاهنامه اثر جاویدان ابوالقاسم فردوسی بزرگ‌ترین اثر حماسی مردمان فارسی‌زبان است. شاهنامه گذشتۀ اساطیری و تاریخی ایرانیان را از آغاز خلقت جهان تا ورود اسلام به ایران در سدۀ هفتم میلادی توصیف و بیان می‌کند. در خلال اشعار و داستان‌های این اثر، توضیحات، توصیفات و نکات ارزشمندی در مورد باورها، آیین‌ها، سنت‌ها و رفتار ایرانیان قبل از ظهور اسلام و روابط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنها با دیگر ملت‌ها وجود دارد.

این کتاب در تلاش است تا متن شاهنامه را به صورت کامل باتوجه به شواهد و اسناد زردشتی موجود بررسی کند و به سؤالات و ابهامات موجود در شاهنامه در زمینۀ کیفیت بازتاب زردشتی پاسخ گوید. از دیگر مسائل بررسی شده، منابع مورد استفادۀ شاهنامه و میزان تغییرات و تعدیلاتی است که شاعر در مطالب مورد استفاده‌اش پدید آورده است. در واقع این پژوهش درصدد است تا نشان دهد اطلاعات فردوسی تا چه اندازه بر اساس واقعیت‌های زردشتی است، در چه مواردی فرآیند تطبیق عناصر زردشتی با حساسیت‌های اسلامی (که در زمان شاعر وجود داشته) صورت گرفته و در چه بخش‌هایی اطلاعات فردوسی در مورد دین زردشتی نادرست است.

افزون بر این موارد این تحقیق وضعیت دین زردشتی در شاهنامه را با توجه به دو مسئلۀ دانش واقعی و اعتقادات عامیانه که در مورد این دیانت، عمدتاً در فرهنگ اسلامی به وجود آمده بود، ارزیابی می‌کند؛ به این معنا که روش‌های مورد استفادۀ شاعر برای تطبیق و سازگارکردن جنبه‌های سنتی روایات زردشتی با حساسیت‌های اسلامی و چگونگی آمیختگی یا جایگزینی باورهای زردشتی با اعتقادات اسلامی، تفحص و تحلیل خواهد شد.

برای این پژوهش متن شاهنامه به صورت کامل بررسی شده؛ زیرا در این اثر دین زردشتی به عنوان مذهب رسمی تمام دوره‌های اساطیری و تاریخی قبل از اسلام در ایران معرفی شده است؛ به این معنا که اگرچه شاعر داستان ظهور زردشت را در دورۀ پادشاهی گشتاسب کیانی ذکر می‌کند، تفاوتی بین توصیفات دینی او از باورها و آداب و رسوم زردشتی در دورۀ پیش از زردشت و دورۀ زردشتی وجود ندارد.

این کتاب دربردارندۀ مقدمه و شش فصل است که در فصل نخست اطلاعاتی کلی در مورد فردوسی و حماسۀ او شاهنامه آمده است. در این فصل شخصیت دقیقی، مذهب و مسئلۀ انتساب داستان ظهور زردشت به او بررسی شده است. در قسمت آخر این فصل به بررسی منابع مورد استفادۀ فردوسی برای سرودن شاهنامه اختصاص دارد.

در فصل دوم به ظهور زردشت و پذیرفته‌شدن دین او توسط گشتاسب پرداخته شده که به جنگ مذهبی ایران و کشور همسایه‌اش توران منجر شده است. در این قسمت توصیفات شاهنامه از این جنگ با روایات زردشتی باقیمانده مقایسه شده و سپس دربارۀ بازگشت گشتاسپ به کشورش و برقراری آموزه‌های زردشت در ایران بحث شده است. مباحثی همچون اوستا در شاهنامه، اصطلاحات «دین به» و «دین پاک» از دیگر موضوعات مورد بحث در این فصل بوده‌اند.

فصل‌های سوم و چهارم به ترتیب باورها و آیین‌های زردشتی را در شاهنامه بررسی کرده است. در این فصل‌ها تمامی باورها و آیین‌های زردشتی در شاهنامه بدون تمایز بین دورۀ قبل از زردشت و دورۀ زردشتی بررسی و تحلیل شده است.

در فصل پنجم تلاش شده تا حوادث و نکات مرتبط با شخصیت‌های مذکور در شاهنامه در سایۀ منابع باقیمانده زردشتی بررسی و تحلیل شده است. فصل ششم به دیگر عناصر زردشتی شاهنامه اختصاص دارد و با استفاده از روایات زردشتی موجود به تحلیل آنها می‌پردازد.

اصلی‌ترین متن شاهنامه که در این کتاب استفاده شده، شاهنامۀ تصحیح جلال خالقی مطلق در هشت مجلد است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: فردوسی و شاهنامه

فصل دوم: ظهور زردشت

فصل سوم: باورهای زردشتی

فصل چهارم: آیین‌های زردشتی

فصل پنجم: شخصیت‌های زردشتی در شاهنامه

فصل ششم: دیگر عناصر زردشتی شاهنامه

دست‌نویس‌های شاهنامه